معناشناسی دنیا و زیست زاهدانه در اندیشه حسین بن سعید اهوازی؛ مروری بر تاریخ اخلاق روایی شیعه در سده سوم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده الهیات و ادیان، دانشگاه شهیدبهشتی، ایران، تهران

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد اخلاق اسلامی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

این مقاله به بررسی رابطه دنیا و زهد بر اساس کتاب الزهد حسین بن سعید اهوازی می‎پردازد. این دو مفهوم در دو سوی معنایی، مقابل هم، قرار دارند و کمتر می‎توان هم پوشانی عملی میان این دو یافت. در ادبیات روایی شیعه در عین مذمت دنیا توصیه به زهد شده است و عموما محدثین در آثار خود تقابل این دو مفهوم را بیان کرده اند. در این میان اما به نظر می‎رسد می‎توان رویکرد دیگری در تفاهم معنایی زهد و دنیا، بر اساس میراث روایی شیعه، تبیین کرد که نشان‎هایی از آن در کتاب معروف الزهد حسین بن سعید قابل رصد است. این مقاله به پاسخ این پرسش پرداخته است که حسین بن سعید در کتاب الزهد چه نظری در رابطه با زهد و دنیا داشته است؟ بررسی «الزهد» این فرضیه را تقویت می‎کند که حسین بن سعید بر خلاف نگاه عموم محدثین شیعی تفاهمی عملی میان زهد و دنیا را قائل است. با تحلیل مضمونی متن کتاب الزهد این نتیجه دست یافتنی شد که زاهد می‎تواند در عین دنیاپذیری و کنترل امیال دنیاخواهانه در چارچوب زیستی زاهدانه نیز طی طریق کند. او گفتمانی اجتماعی از دنیا ارائه می‎دهد که قابل جمع با زیست زاهدانه می‎باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Semantics of Worldly Life and Ascetic Life in the Thoughts of Hossein bin Saeed Ahwazi: A Review of the History of Shia Narrative Ethics in the Third Century

نویسندگان [English]

  • Abbas Mirzaei 1
  • NAZANIN AHMADI 2
1 of theology and religions, Shahid Beheshti University , Tehran, Iran.
2 Student Department of theology and religions, Shahid Beheshti University , Tehran, Iran.
چکیده [English]

This article examined the relationship between worldly life and asceticism based on Hossein bin Saeed Ahwazi's book entitled "Al-Zohd" (asceticism). These two concepts were on opposite sides of meaning and their practical overlap could be hardly found. In Imami narrative literature, asceticism had been recommended while the world was condemned. In general, muhaddith scholars had so well expressed the opposition of these two concepts in their works. However, it seemed that another approach could be taken to clarify the semantic agreement between asceticism and worldly life based on the narrative heritage of Shia, some signs of which could be observed in the famous book of "Al-Zohd" written by Hossein bin Saeed. This article tried to answer the question of what opinion Hossein bin Saeed had about asceticism and worldly life in the mentioned book. The review of the book "Al-Zohd" could strengthen the hypothesis that Hossein bin Saeed had a practical understanding between asceticism and worldly life contrary to the general view of the Shiite scholars. The reports he had cited from the imams revealed the fact that the ascetic could follow his mystic path while living worldly and concurrently controlling worldly desires in the framework of ascetic life. Indeed, he had presented a social discourse of the world that could be combined with ascetic life.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: history of ethics
  • asceticism
  • worldly life
  • Hossein bin Saeed Ahwazi
  • book of al-Zohd
  1. قرآن کریم.
  2. ابراهیم پور، محمد، اولیاء نامه نویسی متصوفه (1399ش)، نشریه زبان و ادب فارسی، ص1-58؛ سال 73، شماره 242، پاییز و زمستان.
  3. ابن أبی الدنیا (بی‌تا)، الإخوان. تحقیق محمد بن الرحمن طوالبه بإشراف نجم عبد الرحمن خلف. بی‌جا: دارالإعتصام.
  4. ابن الأعرابی، أحمد بن محمد بن زیاد (۱۴۰۸ق)، الزهد وصفة الزاهدین. تحقیق مجدی فتحی السید. بی‌جا: دار الصحابة للتراث.
  5. ابن شهر آشوب، (بی‌تا)، معالم العلماء، بینا، قم.
  6. ابن عبد البر. (بی‌تا)، الإنتفاء فی فضائل الثلاثة الأئمة الفقهاء. بیروت: دار الکتب العلمیة.
  7. اقدامی، علی، (۱۳۸۹ش)، بازشناسی زهد در قرآن کریم، مجله پژوهش‌نامه اخلاق، شماره 10،‌ ص 115- 149.
  8. بحرانی، سید هاشم، (۱۴۱۱)، حلیه الابرار، مؤسسة المعارف الإسلامیة، قم.
  9. بورنی، علی، (۱۳۸۴ش)، درآمدی بر شناخت مفهوم زهد، مجله اخلاق، شماره 1؛ ص 114ـ 135.
  10. بیهقی، احمد بن حسین (1410ق.) شعب الإیمان، تحقیق أبی هاجر محمد السعید بن بسیونی زغلول، دار الکتب العلمیة، بیروت.
  11. حلی، ابن داود، (1392 - 1972م)، الرجال، منشورات مطبعة الحیدر، نجف الاشرف.
  12. حلی، جمال الدین حسین بن یوسف، (۱۴۱۷)، خلاصه الاقوال، بی‌جا، مؤسسة نشر الفقاهة
  13. خویی، سید ابوالقاسم، معجم الرجال، (1413 - 1992م)، بی‌جا.
  14. سجستانی. سلیمان بن الأشعث. (۱۴۱۰ق)، سنن أبی داود. تحقیق سعید محمد الحام. بی‌جا: دار الفکر للطباعة و النشر و توزیع.
  15. سید بن طاووس، علی بن موسی بن طاووس، (۱۴۱۳)، الیقین، مؤسسة دار الکتاب (الجزائری)، بی‌جا.
  16. شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، (1414 - 1993م)، المسائل الصاغانیه، دار المفید للطباعة والنشر والتوزیع، بیروت - لبنان.
  17. ــــــــــــــــــــــ ، (1414 - 1993م)، رساله فی المهر، دار المفید للطباعة والنشر والتوزی، بیروت- لبنان.
  18. الصدوق. محمد بن علی. (۱۴۰۳-۱۳۶۲ش)، الخصال. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
  19. ــــــــــــــــــــــ ، (۱۳۷۹-۱۳۳۸ش)، معانی الأخبار، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، قم.
  20. ــــــــــــــــــــــ ، (۱۴۰۳-۱۳۶۲ش)، الخصال، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، قم.
  21. ــــــــــــــــــــــ ، (۱۴۰۴)، من لا یحضر الفقیه، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، قم.
  22. ــــــــــــــــــــــ ، (۱۴۱۷)، الامالی، مرکز الطباعة والنشر فی مؤسسة البعثة، قم.
  23. ــــــــــــــــــــــ ،(1379ق.) معانی الأخبار، تحقیق علی أکبر الغفاری، مؤسسة النشر الإسلامی، قم.
  24. طوسی، محمد بن حسن ، (۱۴۱۷)، الفهرست، مؤسسة نشر الفقاهة، بی‌جا.
  25. ــــــــــــــــــــــ ، (۱۳۶۵)، تهذیب الأحکام، دار الکتب الإسلامیة، طهران.
  26. ــــــــــــــــــــــ ، (۱۴۰۷)، الخلاف، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، قم.
  27. ــــــــــــــــــــــ ، (۱۴۱۱)، الغیبه، مؤسسة المعارف الإسلامیة، قم.
  28. ــــــــــــــــــــــ ، (۱۴۱۴)، الامالی، دار الثقافة للطباعة والنشر والتوزیع، قم.
  29. طهرانی، آقا بزرگ، الذریعه، بی‌تا، دار الأضواء،‌ بیروت- لبنان.
  30. علی ابن بابویه القمی، (۱۴۰۶)، فقه الرضا، مشهد، المؤتمر العالمی للإمام الرضا7.
  31. ــــــــــــــــــ ، (۱۴۰۶)، فقه الرضا، المؤتمر العالمی للإمام الرضا7، مشهد.
  32. قنبری، مرضیه،‌( ۱۴۰۰ش)،‌ تحلیل چرایی دوسویه‌انگاری دنیا از منظر آیات و روایات،‌ مطالعات قرآنی نامه جامعه،‌ شماره 137 (‎24 صفحه - از 121 تا 144 )
  33. کلینی. محمد بن یعقوب (۱۳۶۵ش)، الکافی، صحیح وتعلیق علی أکبر الغفاری. الطهران: دار الکتب الإسلامیة.
  34. ــــــــــــــــــــــ ، (۱۳۶۵ش)، الکافی، تصحیح وتعلیق علی أکبر الغفاری، دار الکتب الإسلامیة. طهران.
  35. کنبود، حبیب و دیگران،‌ (۱۳۹۵)، تعریف زهد و جایگاه و ارکان آن در نگاه معصومان و متصوفه، مجله پژوهشنامه مذاهب اسلامی، شماره شش.
  36. کوفی اهوازی، حسین بن سعید، (۱۴۰۲)، الزهد، المطبعة العلمیة، قم.
  37. المفید، محمد بن محمد بن نعمان، (1414 - 1993م)، رساله فی المهر، دار المفید للطباعة والنشر والتوزیع، لبنان- بیروت.
  38. المنذری. عبدالعظیم، (۱۴۰۸)، الترغیب و التزهیب من الحدیث الشریف. تحقیق مصطفی محمد عماره. بیروت-لبنان: دار الفکر للطباعة و النشر و توزیع.
  39. المنسوب للإمام صادق7، (1400 - 1980م)، مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت-لبنان.
  40. موسوی، سید عباس، (۱۳۸۸ش)، فرهنگ زهد و قناعت در کلام و سیره قرآنی معصومین، مجله قرآنی کوثر، ش 31، ص 21 تا 30.
  41. مهمان‌نواز، علی‌، سید محمد باقرمحبتی، مهدی مهریزی، (۱۳۹۵ش) پیوند تاریخی زهد و حدیث در کتاب الزهد ابن مبارک، مجله مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شماره 60.
  42. نجاشی، (۱۴۱۶)، فهرست اسماء مصنفی الشیعة (رجال النجاشی)، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، قم.
  43. هلموت دیتر،‌ (۱۳۸۸ش)، مطالعاتی درباره تاریخ زهد اسلامی، مترجم پروانه عروج نیا، مجله کتاب ماه فلسفه، ش 25، صفحه 80 – 85 .