تربیت اخلاقی به مثابه هدف متعالی گزاره‌های اخلاقی قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. قم.

2 استادیار گروه تفسیر و علوم قرآن، جامعةالمصطفی العالمیه، خراسان

چکیده

یکی از مسائل مهم اخلاقی که پیشینۀ آن به یونان باستان بازمی‌گردد این است که معرفت اخلاقی مستقل از فرمان خداست یا وابسته به آن. برخی مانند معتزله و امامیه معتقدند عقل توانایی فهم دست کم بسیاری از ارزش‌های اخلاقی را دارد و معرفت اخلاقی، عقلی و مستقل از خداست و از این جهت بر دین تقّدم دارد و حتی اثبات وجود خدا و نبوت عامه تنها با فهم برخی از ارزش‌های اخلاقی از طریق عقل امکان‌پذیر است. این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی و بازخوانی و تحلیل آیات اخلاقی قرآن، به دنبال پاسخگویی به این سوال است که با وجود فهم گزاره‌های اخلاقی از سوی عقل، کارکرد گزاره‌های اخلاقی قرآن چیست؟ نتابج نشان از آن دارد که مقصود اصلی قرآن کریم تربیت اخلاقی و پذیرش و استناد به دانسته‌های اخلاقی پیشین آدمی است نه معرفت‌بخشی. بر این مدعا می‌توان شواهد مختلفی از جمله: وفای به عهد، شکر منعم، الگوگرایی در توصیههای اخلاقی، و نیز استفاده از زبان وعظ به جای درس و بحث، اقامه کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Moral Education as Superior Goal of Moral Propositions of Koran

نویسندگان [English]

  • Alireza Alebouyeh 1
  • Haleemah khtoon Haidari 2
1 Assistant Professor at Institute of Islamic Sciences and Culture
2 . Department of Qur'anic Sciences and Tafsir, Khorasan Representative Office, Al-Mustafa International University
چکیده [English]

One of the important moral issues dating back to ancient Greece is whether moral knowledge is independent of God's command or dependent upon it. The Mu'tazilites and Imāmiyya believe that reason is able to understand many moral values and that moral knowledge is intellectual and independent from God; therefore, it is superior to religion and even proving the existence of God and popular prophecy are feasible only by perceiving some moral values through reason. By adopting a descriptive and analytical approach through rereading and scrutinizing the moral verses of the Koran, this study seeks to answer the following question: what is the function of moral propositions of the Koran given the understanding of these propositions through reason? The results shows that the main purpose of the Holy Koran is moral education, acceptance and reference to previous moral knowledge of human being not imparting erudition. Various pieces of evidence can be presented on this claim, including keeping one's promise, gratefulness, following prototypes in moral advice and using the language of sermons instead of lecture and argument.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Moral Propositions
  • Inherent Rational Goodness and Badness
  • Moral Education
  • The Koran

مراجع

  1. ابن‌عجیبه، احمد بن‌محمد(1419)، البحر المدید فى تفسیر القرآن المجید، انتشارات حسن‌عباس‌زکى، مصر، قاهره.
  2. ابن‌فارس، حسین (1429)، معجم مقاییس‌اللغه، داراحیاءالتراث العربی، بیروت.
  3. ابن‌منظور، محمد‌بن‌مکرم (1426)، لسان‌العرب، موسسه الاعلمی للمطبوعات، لبنان.
  4. اعرافی، علیرضا(1399)، فقه التربیة، موسسه اشراق و عرفان، تهران.
  5. امامی، عبدالنبی(1389)، فرهنگ قرآن: تبیین اصطلاحات قرآن از منظر تفسیر و روایات، مطبوعات دینی، قم.
  6. آل‌بویه، علیرضا (1400)، «بررسی انتقادی غایت‌گرایی اخلاقی به مثابه نظریه هنجاری قرآن»، قرآن شناخت، سال چهاردهم، پیاپی 26، ص 95ـ112.
  7. آملی، حیدربن‌علی (۱۴۱۶)، تفسیر المحیط الاعظم و البحر الخضم فی تأویل کتاب اللّه العزیز المحکم، محسن موسوی تبریزی، تهران.
  8. باقری، خسرو(1385)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، انتشارات مدرسه، تهران.
  9. بیضاوى، عبدالله بن عمر(1418)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، دار احیاء التراث العربى، بیروت.
  10. تمیم، آمدى، عبدالواحدبن‌محمد(1366)، غرر الحکم و درر الکلم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، قم.
  11. جریر طبری، محمد (1421)، جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن (تفسیرطبری)، دارأحیاء التراث العربی، بیروت.
  12. جلیسه، ام‌البنین(1399)،« امر الهی و الزام‌های اخلاقی: بررسی و نقد رابطه دین و اخلاق از نگاه ریچارد سوئین برن»، اخلاق‌پژوهی، سال دوم، ص119ـ144.
  13. جوادی‌آملی، عبدالله(1388)، تفسیر تسنیم، اسراء، قم.
  14. حاجی‌بابائیان امیری، محسن(1388)، روش‌های تربیت اخلاقی کاربردی در اسلام، انتشارات سروش، تهران.
  15. داودی، محمد(1388)، سیرۀ تربیتی پیامبر و اهل‌بیت، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم.
  16. سراج‌زاده، حسین(1395)، درآمدی بر نظام اخلاقی قرآن، پژوهشکده الهیات و خانواده دفتر تبلیغات اسلامی، قم.
  17. شعاری‌نژاد، علی‌اکبر(1375)، فرهنگ علوم رفتاری، انتشارات امیرکبیر، تهران.
  18. طباطبایی، محمدحسین(1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، جامعۀ مدرسین، قم.
  19. طوسی، محمد بن حسن(1411)، مصباح‌المتهجد، الطبعة الاولی، موسسه فقه الشیعه، بیروت.
  20. ـــــــــــــــــ (بی‌تا الف)، التبیان فى تفسیر القرآن،‏ ‏دار احیاء التراث العربى، بیروت. ‏
  21. طیب، عبد الحسین(1378)، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ‏انتشارات اسلام، تهران.
  22. عالم‌زاده‌نوری، محمد(1397)، استنباط حکم اخلاقی از متون دینی و ادلۀ لفظی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم.
  23. فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد(1414)، ترتیب کتاب العین، باقری، قم.
  24. فقهی‌زاده، عبدالهادی، شبانی‌قهرودی، نجمه (1400)، «کارکردهای استفهام در تربیت اخلاقی از دیدگاه قرآن و نهج‌البلاغه»، آموزه‌های تربیتی در قرآن و حدیث، دوره 7، ش1، ص15ـ32.
  25. فیروزمهر، محمدمهدی(1393)، تربیت اخلاقی با نگاهی قرآنی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم.
  26. القمی النیسابوری، نظام‌الدین الحسن (بی‌تا)، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، درالکتب العلمیة.
  27. کریمی، محمدرضا(1400)، الگوی انگیزش اخلاقی قرآن کریم، دانشگاه باقرالعلوم، قم.
  28. مجلسی، محمدباقر(1404)، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء، لبنان، بیروت.
  29. مصباح‌یزدی، محمدتقی(1383)، به سوی او، انتشارات مؤسسه امام خمینی، قم.
  30. مکارم شیرازى، ناصر(1421)، الأمثل فى تفسیر کتاب الله المنزل، مدرسه امام على بن ابى طالب، قم.
  31. موسوی‌خمینی، روح‌الله(بی‌تا)، صحیفۀ امام خمینی، سایت جامعه امام خمینی.
  32. نراقی، ملااحمد(1377)، معراج‌السعاده، هجرت، قم.
  33. نعمان، محمد(1413)، الأمالی، انتشارات کنگره جهانى شیخ مفید، قم.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار