جستاری درباره مبانی قرآنیِ آداب معاشرت با تأکید بر دیدگاه‌های آیت‌الله جوادی آملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی و استادیار پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم (پژوهشکده فرهنگ ومعارف قرآن).

چکیده

ساحت ارتباطی انسان با دیگر انسان‎ها و سبک زندگی اجتماعی او بخش مهمی از معارف و احکام قرآن کریم را به خود اختصاص داده‎اند. قرآن، هم خطوط کلی بسیاری از آموزه‎های معاشرتی را در قالب «بایدها و نبایدها» و هم برخی مبانی و زیرساخت‎های این آموزه‎ها را در قالب «هست‎ها و نیست‎ها» بیان کرده است. درباره آموزه‎های معاشرت، هم پژوهش‎ها و هم نگاشته‎ها فراوان‎اند؛ ولی مبناپژوهی معاشرت مورد توجه قرآن‎پژوهان قرار نگرفته و همین، بایستگی این پژوهش را توجیه می‎کند، از این رو مسئله اصلی این پژوهش، یافتن مبانی و پایه-های قرآنی آداب معاشرت است و یافته‎های آن چنین‎اند: برخی مبانی قرآنیِ آداب معاشرت، مبنای آموزه‎های همگانی معاشرت‎اند و برخی دیگر مبنای آموزه‎های معاشرت با خصوص مؤمنان. دسته نخست عبارت‎اند از: 1. حرمت انسان؛ 2. ملازمه حق و تکلیف در روابط اجتماعی؛ 3. موازنه حق و تکلیف؛ 4. تقدم مصالح اجتماعی بر منافع فردی، و دسته دوم بدین شرح‎اند:

حرمت ایمان؛ 2. برادری دینی؛ 3. ولایت ایمانی مؤمنان بر یکدیگر.

این مقاله، به اجمال، اثرگذاری مبانی یادشده بر آموزه‎های معاشرتی را نیز بررسی می‎کند.
روش تحقیق در این مقاله، نقلی- وحیانی و روش پردازش اطلاعات آن (داده‎پردازی) تبیینی و تحلیلی، و روش گردآوری اطلاعات آن کتابخانه‎ای است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A research on the Quranic foundations of social etiquette emphasizing the views of Ayatollah Javadi Amoli

نویسنده [English]

  • ali modaber
Assistant Professor of the Islamic Sciences and Culture Academy, Department of Quranic Culture and Knowledge.
چکیده [English]

The field of human communication with other human beings and his social life style are an important part of the teachings and rulings of the Holy Quran. The Qur'an has expressed both the outlines of many social doctrines in the form of "do's and don'ts" and some foundations and infrastructures of these teachings in the form of "beings and non-beings". There are many researches and writings about social teachings; However, the study of the foundations of social behavior has not received the attention of Quranic scholars, and this justifies the necessity of this research, therefore, the main problem of this research is to find the Quranic foundations of social etiquette, and its findings are as follows: some The Quranic principles of social etiquette are the basis of general social teachings, and some others are the basis of the teachings of believers in particular. The first category consists of: 1. Human dignity; 2. Conjunction of right and duty in social relations; 3. Balance of rights and duties; 4. Precedence of social interests over individual interests, and the second category is as follows: 1. Sanctity of faith; 2. Religious brotherhood; 3. Faithful guardianship of believers over each other. This article, in brief, also examines the effect of the mentioned foundations on social teachings. The research method in this article is descriptive-revelation and its information processing method (data processing) is explanatory and analytical, and its information gathering method is library.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Socializing
  • basics of social etiquette
  • dignity of human being
  • right and duty
  • balance of right and duty
  • priority of social interests
  • sanctity of faith
  • religious brotherhood
  • and religious guardianship
  1. قرآن کریم (در این مقاله برای ترجمه آیات از ترجمه بر اساس المیزان، اثر سیدمحمدرضا صفوی استفاده شده است).
  2. ابن بابویه، محمد بن علی، (1362)، الخصال، تحقیق: علی اکبر غفاری، جامعه مدرسین، قم، چاپ اول.
  3. ابن بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن علی (1413)، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم.
  4. ابن فارس، احمد، (بی‎تا)، معجم مقاییس اللغه، تحقیق: عبدالسلام محمدهارون، مکتب الإعلام الإسلامی، قم، چاپ اول.
  5. ابن منظور، محمدبن مکرم، (1414)، لسان‏العرب، دارصادر، بیروت، چاپ سوم.
  6. انوری، حسن و دیگران (1381)، فرهنگ بزرگ سخن، سخن، تهران.
  7. بحرانی، ابن میثم (1412)، شرح نهج البلاغه، به کوشش: یوسف علی، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
  8. پاینده، ابوالقاسم (1382)؛ ترجمه نهج الفصاحه مجموعه کلمات قصار حضرت رسول6؛ چ4، تهران: دنیای دانش.
  9. جوادی آملی، عبدالله (1383ج)، ادب فنای مقربان شرح زیارت جامعه کبیره، مرکز نشر اسراء، قم، چاپ اول.
  10. ـــــــــــــــ (1388ج)، اسلام و روابط بین الملل، مرکز نشر اسراء، قم، چاپ اول.
  11. ـــــــــــــــ (1389ب)، تسنیم ج22، مرکز نشر اسراء، قم، چاپ اول.
  12. ـــــــــــــــ (1393)، تسنیم ج34، مرکز نشر اسراء، قم، چاپ اول.
  13. ـــــــــــــــ (1388الف)، تسنیم ج7، مرکز نشر اسراء، قم، چاپ چهارم.
  14. ـــــــــــــــ (1388ب)، تسنیم ج9، مرکز نشر اسراء، قم، چاپ سوم.
  15. ـــــــــــــــ (1389د)، جامعه در قرآن، مرکز نشر اسراء، قم، چاپ سوم.
  16. ـــــــــــــــ (1388د)، حق و تکلیف، مرکز نشر اسراء، قم، چاپ سوم.
  17. ـــــــــــــــ (بی‎تا)، سروش هدایت؛ مرکز نشر اسراء، قم، چاپ پنجم.
  18. ـــــــــــــــ (1384)، فطرت در قرآن؛ مرکز نشر اسراء، قم، چاپ سوم.
  19. ـــــــــــــــ (1389الف)، تفسیر انسان به انسان؛ مرکز نشر اسراء، قم، چاپ پنجم.
  20. جوهری، اسماعیل بن حماد (1376)، الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، تصحیح: العطار احمد عبد الغفور، دار العلم للملایین، بیروت، چاپ اول.
  21. خمینی، سیدروح الله (بی‎تا)، تحریر الوسیله، مؤسسه مطبوعاتی دار العلم، قم، چاپ اول.
  22. خمینی، سیدروح الله موسوی (1434)، تحریر الوسیله (موسوعة الإمام الخمینی، ج22-23)، تحقیق: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) دفتر قم، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی.
  23. ـــــــــــــــــــــــــ (بی‎تا)، ولایت فقیه (حکومت اسلامی – ویرایش جدید)، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، تهران، چاپ اول.
  24. حرانی، حسن بن شعبه (1404)؛ تحف العقول عن آل الرسول؛ قم، انتشارات جامعه مدرسین.
  25. حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409)، وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعه؛ قم، مؤسسة آل البیت علیهم‎السلام، چاپ اول.
  26. دروزة محمد عزت‏ (1383)، التفسیر الحدیث‏، دار إحیاء الکتب العربیة، قاهره‏، چاپ دوم‏.
  27. دهخدا، علی اکبر و دیگران (1373)، لغت نامه؛ مؤسسه لغت نامه و دانشگاه تهران، تهران.
  28. دیلمی، حسن بن محمد (1412)، ارشاد القلوب إلی الصواب، الشریف الرضی، قم، چاپ اول.
  29. رازی، ابوالفتوح، حسین بن علی (1408)، روض الجنان و روح الجنان، مشهد: بنیاد پژوه های‎آستان قدس رضوی.
  30. زمخشری، محمودبن عمر (1386)، مقدمة الأدب، مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران، تهران، چاپ اول.
  31. ــــــــــــــــــــــــــــ (1407)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ سوم.
  32. سبزوارى، حاج ملاهادی (1417)، شرح منظومه، به کوشش حسن‏زاده آملى، نشر ناب، تهران.
  33. سید رضی، محمد بن حسین (1414)، نهج‏البلاغه، تحقیق: صبحی صالح، انتشارات هجرت، قم.
  34. سید قطب (1400)، فی ظلال القرآن، دار الشروق، قاهره، چاپ سی و پنجم.
  35. شعیری، محمد بن محمد، (1406)، جامع الاخبار، اعلمی، بیروت.
  36. الصدوق (1398)، التوحید، تصحیح: هاشم حسینی، جامعه مدرسین، قم، چاپ اول.
  37. صفوی، سیدمحمد رضا(1386)، ترجمه قرآن بر اساس المیزان؛ دفتر نشر معارف، قم، چاپ پنجم.
  38. طباطبایی، سید محمد حسین (1387)، روابط اجتماعی در اسلام، بوستان کتاب، قم، چاپ اول.
  • ــــــــــــــــــــــــــــ (1393)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: اعلمی.
  1. طبرسی، فضل بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: محمد جواد بلاغی، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم.
  2. طبرسی، علی بن حسن (1385)، مشکاه الانوار فی غرر الاخبار، المکتبة الحیدریة، نجف، چاپ دوم.
  3. طوسی، محمد بن حسن (بی‎تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول.
  4. غزالی، ابوحامد محمد بن محمد، إحیاء علوم الدین، دار الکتب العربی، [بی‎تا].
  5. فراهیدی، خلیل بن احمد (1409)، ترتیب کتاب العین، نشر هجرت، قم، چاپ دوم.
  6. فضل الله، سیدمحمد حسین (1419)، من وحی القرآن، دار الملاک، بیروت، چاپ اول.
  7. فیض کاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی (1406)، الوافی، کتابخانه امام امیرالمؤمنین علی علیه‎السلام، اصفهان، چاپ اول.
  8. قرشی بنابی، علی اکبر (1375)، تفسیر احسن الحدیث، بنیاد بعثت، تهران، چاپ دوم.
  9. کاشانی، ملافتح الله (بی‎تا)، منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، کتاب فروشی اسلامیه، تهران، چاپ اول.
  10. کلینی، محمد بن یعقوب (1407)، الکافی، تحقیق: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، دارالکتب الإسلامیه، تهران، چاپ چهارم.
  11. الکراجکی، محمد بن علی (1410ق.)، کنز الفوائد، مکتبة المصطفوی، قم.
  12. کوفی اهوازی؛ حسین بن سعید (1402)، الزهد؛ تحقیق: غلامرضا عرفانیان یزدی، قم، المطبعة العلمیه، چاپ دوم.
  13. مجلسی، محمد باقر (1366)، شرح نهج البلاغة المقتطف من بحار اللانوار، تصحیح: علی انصاریان و مرتضی حاج علی فرد، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول.
  14. ــــــــــــــــــــــــــ (1403)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، مؤسسة الوفاء، بیروت، چاپ دوم.
  15. مجلسی، محمدتقی (1396)، روضة المتقین، به کوشش موسوی و اشتهاردی، قم، بنیاد فرهنگ اسلامی.
  16. مرکز فرهنگ و معارف قرآن (1383)، دائرة المعارف قرآن کریم، مؤسسه بوستان کتاب قم، قم، چاپ دوم.
  17. مصطفوی، حسن (1430)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، دارالکتب العلمیه – مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، بیروت، چاپ سوم.