اخبات به مثابه یک درجه در مسیر تحول اخلاقی و ابعاد آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

هیات علمی گروه اخلاق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

نوشتۀ حاضر به ویژگی‌ها و ابعاد مرتبه‌ای در اخلاق پرداخته که با وجود نقش کلیدی در تحول معنوی، کمتر مورد توجه بوده است. این رتبه در آیۀ 34 سورۀ حج با واژۀ «مخبتین» معرفی شده و به دلیل بسامد کم این واژه و مشتقات آن، مورد کم‌توجهی بوده است. فقدان پژوهشی جامع در این زمینه، در کنار تمجید فراوان آیۀ یادشده از «مخبتین» و توصیفات روایات از آنان، لزوم پژوهشی دقیق را گوشزد می‌کند.
روش کار در گردآوری محتوا افزون بر تحلیل مفاد بیانات واردشده دربارۀ اخبات، استفاده از تبیین‌هایی است که در آیات، روایات و تفاسیر عناصر مفهومی مندرج در معنای اخبات، مانند خشوع و تواضع، طرح شده است. در تحلیل محتوا به روش استظهاری رایج در فقه پایبند بوده‌ایم و نتایج در قالب پاسخ به پرسش‌های معمول در ترسیم مقامات سلوک تنظیم شده است.
یافته‌های پژوهش، از وجود آموزه‌هایی گسترده و عمیق دربارۀ مقام اخبات حکایت دارد. این آموزه‌ها از مقامی فراتر از مقام تقوا و احسان خبر می‌دهد که موجب وصال به رحمت حق می‌شود و سالک را از آفاتی چون غرور و عجب، مصون می‌دارد.
نتیجۀ پژوهش، ما را به این نکته واقف می‌کند که حلقۀ واسط میان مقام احسان و وصول به رحمت، عبور از مقام اخبات است. مقام اخبات از نگاهی ژرف به اعمال و به نسبت آن، با آرمان‌های سالک خبر می‌دهد و ارتباطی متفاوت را در خلوت عبد و ربّ سبب می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Ikhbat As a Degree in the Way of Moral Evolution and Its Dimensions

نویسنده [English]

  • amir ghanavi
Research Center for Islamic Culture and Thought
چکیده [English]

The present paper surveys the features and dimensions of ethics that have been less considered, despite the key role in spiritual development. This rank was introduced in the verse 34 of the Hajj Sura with the word "Mokhbetin" and has been neglected due to the low frequency of this term and its derivatives. The lack of comprehensive research in this field, along with abundant praise from "Mokhbetin" of the verse mentioned, and the descriptions of the narrations from them, remark for careful research.
The method of collecting content, in addition to analyzing the contents of the statements made on Ikhbat, using explanations in the verses, narrations and interpretations of the conceptual elements contained in the meaning of Ikhbat, such as humility and modesty. In the analysis of content, we have adhered to Semantic analysis which is prevalent methodology in jurisprudence and the results are set in response to common questions in drawing up Spiritual authorities.
The findings of the study indicate the existence of extensive and profound teachings about the position of the Ikhbat. These teachings point to a position beyond the authority of Taqwa and Ihsan which cause to joining God's mercy and protect the seeker from pests like pride and awe.
The result of the study is that we are aware of the fact that the circle between the authority of Ihsan and the acquisition of mercy is passing through the position of Ikhbat. Spiritual authority of Ikhbat has a profound look at the actions and at its relation with the seeker goals and causes a different connection in solitude of ‘Abd and Lord.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ikhbat
  • steps of conduct
  • humility
  • Wajal

مراجع

1. نهج البلاغه (1414)، گردآوری شریف الرضى، تصحیح صبحی صالح، هجرت، قم، چاپ اول.
2. ابن‌اثیر، مبارک بن محمد (1367)، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، 5جلد، انتشارات اسماعیلیان، قم، چاپ چهارم.
3. ابن‌حیون، نعمان بن محمد مغربى (1385)، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، 2جلد، مؤسسة آل‌البیت:، قم، چاپ دوم.
4. ابن‌درید، محمد بن حسن (1988)، جمهرة اللغة، 3جلد، دار العلم للملایین، بیروت، چاپ اول.
5. ابن‌سیده، على بن اسماعیل (1421)، المحکم و المحیط الأعظم، 11جلد، تصحیح عبدالحمید هنداوی، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول.
6. ابن‌شعبه حرانى، حسن بن على (1404/1363)، تحف العقول عن آل الرسول صلى الله علیه و آله، 1جلد، جامعۀ مدرسین، قم، چاپ دوم.
7. ابن‌طاووس، على بن موسى (1376)، الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرة فى السنة (ط ـ الحدیثة)، 3جلد، دفتر تبلیغات اسلامى، قم، چاپ اول.
8. ـــــــ (1411)، مهج الدعوات و منهج العبادات، 1جلد، دار الذخائر، قم، چاپ اول.
9. ابن‌فارس، احمد بن فارس (1404)، معجم مقاییس اللغة، 6جلد، تصحیح عبدالسلام محمد هارون، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، چاپ اول.
10. ابن‌قولویه، جعفر بن محمد (1356)، کامل الزیارات، 1جلد، دارالمرتضویة، نجف اشرف، چاپ اول.
11. ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414)، لسان العرب، 15جلد، دار صادر، بیروت، چاپ سوم.
12. ازهرى، محمد بن احمد (1421)، تهذیب اللغة، 15جلد، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول.
13. تمیمى آمدى، عبدالواحد بن محمد (1366)، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، 1جلد، دفتر تبلیغات، ایران، قم، چاپ اول.
14. ـــــــ (1410)، غرر الحکم و درر الکلم (مجموعة من کلمات و حکم الإمام علی7)، 1جلد، دار الکتاب الإسلامی، قم، چاپ دوم.
15. ثعالبى، عبدالملک بن محمد (1414)، فقه اللغة، 1جلد، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول.
16. ثقفی، ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال (1410)، الغارات أوالإستنفار و الغارات (ط ـ القدیمة)، 2جلد، دار الکتاب الإسلامی، قم، چاپ اول.
17. جوهرى، اسماعیل بن حماد (1376)، الصحاح، 6جلد، تصحیح احمد عبدالغفور عطار، دار العلم للملایین، بیروت، چاپ اول.
18. حسن بن على7، امام یازدهم (1409)، التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن بن علی العسکری8، 1جلد، مدرسة الإمام المهدی7، ایران، قم، چاپ اول.
19. حلوانی، حسین بن محمد (1408)، نزهۀ الناظر و تنبیه الخواطر، 1جلد، مدرسۀ الامام المهدی، قم، چاپ اول.
20. دیلمى، حسن بن محمد (1408)، أعلام الدین فی صفات المؤمنین، 1جلد، مؤسسة آل‌البیت:، قم، چاپ اول.
21. راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412)، مفردات ألفاظ القرآن، 1جلد، دار القلم، بیروت، چاپ اول.
22. زمخشرى، محمود بن عمر (1979)، أساس البلاغة، بیروت، چاپ اول.
23. شریف الرضى، محمد بن حسین (1406)، خصائص الأئمة: (خصائص أمیرالمؤمنین7)، 1جلد، آستان قدس رضوى، مشهد، چاپ اول.
24. شیخ صدوق، محمد بن على ابن‌بابویه (1376)، الأمالی (للصدوق)، 1جلد، کتابچى، تهران، چاپ ششم.
25. شیخ مفید، محمد بن محمد (1413الف)، الإرشاد فی معرفة العباد، 1جلد، مؤسسة آل‌البیت:، کنگرۀ شیخ مفید، قم، چاپ اول.
26. ـــــــ (1413ب)، الإختصاص، 1جلد، المؤتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید، ایران، قم، چاپ اول.
27. ـــــــ (1413ج)، الأمالی، 1جلد، کنگرۀ شیخ مفید، قم، چاپ اول.
28. صفار، محمد بن حسن (1404)، بصائر الدرجات فی فضایل آل محمّد صلّى الله علیهم، 1جلد، مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی، ایران، قم، چاپ دوم.
29. طبرسى، حسن بن فضل (1412/1370)، مکارم الأخلاق، 1جلد، شریف رضى، قم، چاپ چهارم.
30. طریحى، فخر الدین بن محمد (1375)، مجمع البحرین، 6جلد، مرتضوی، تهران، چاپ سوم.
31. طوسى، محمد بن الحسن (1411)، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، 1جلد، مؤسسة فقه الشیعة، بیروت، چاپ اول.
32. عسکرى، حسن بن عبدالله (1400)، الفروق فی اللغة، 1جلد، دار الآفاق الجدیده، بیروت، چاپ اول.
33. غنوی، امیر (1393)، سلوک اخلاقی: طرح‌های روایی، 1جلد، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، تهران، چاپ اول.
34. فراهیدى، خلیل بن احمد (1409)، کتاب العین، 9جلد، نشر هجرت، قم، چاپ دوم.
35. فیومى، احمد بن محمد (1414)، المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى، 2جلد، مؤسسة دار الهجرة، قم، چاپ دوم.
36. کراجکى، محمد بن على (1410)، کنز الفوائد، 2جلد، دار الذخائر، ایران، قم، چاپ اول.
37. کشى، محمد بن عمر (1409)، رجال الکشی ـ إختیار معرفة الرجال، 1جلد، مؤسسۀ نشر دانشگاه مشهد، مشهد، چاپ اول.
38. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق (1407)، الکافی (ط ـ الإسلامیة)، 8جلد، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم.
39. لیثى واسطى، على بن محمد (1376)، عیون الحکم و المواعظ، 1جلد، دار الحدیث، قم، چاپ اول.
40. مازندرانى، محمد صالح بن احمد (1382)، شرح الکافی ـ الأصول و الروضة (للمولى صالح المازندرانی)، 12جلد، المکتبة الإسلامیة، تهران، چاپ اول.
41. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى (1403)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ط ـ بیروت)، 111جلد، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم.
42. مدنى، على خان بن احمد (1384)، الطراز الأول، 8جلد، مؤسسة آل‌البیت:، مشهد مقدس، چاپ اول.
43. موسى، حسین یوسف (1410)، الإفصاح، 2جلد، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، چاپ چهارم.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار