قرآن و نظام اخلاقی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

هدف این پژوهش اولا‍ً بیان ادلة ضرورت طراحی نظام اخلاقی قرآن و ثانیاً پیشنهاد یک نظام جدید برای آموزه‌های اخلاقی قرآن در ساختاری نظام‌مند و جامع است. بدین منظور، با توجه به آثار و نتایج نظام‌مندی آیات اخلاقی قرآن، در این پژوهه با استفاده از روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی، به ادلة هجده‌گانه برای اثبات ضرورت طراحی نظام اخلاقی قرآن استناد می‌شود. بر این اساس، از یک سو، صفات خدا و ویژگی‌های اسلام آورده می‌شود که مقتضی طراحی نظام اخلاقی است؛ و از سوی دیگر، تأثیرات و فوایدی ذکر می‌شود که در طراحی یک نظام اخلاقی برای خود قرآن، اخلاق، انسان و حیات فردی و اجتماعی او به بار می‌آید. طراحی یک نظام به معنای سیستم، کمبودهای پژوهشی در این زمینه را نیز جبران می‌کند. در ادامه با معرفی نظام‌های مختلفِ مبتنی بر نظامِ «لفظی»، «معنایی»، «صفات»، «روابط» و «مراحل» اخلاق و نیز نظام مبتنی بر «سیستم» ـ که هر کدام به شکلی به نظام‌مند کردن آموزه‌های اخلاقی پرداخته‌اند ـ مدلی جدید و کلان‌نگر برای نظام اخلاقی قرآن پیشنهاد می‌شود. برآیند این تحقیق، ارائۀ یک ساختار هرمی‌شکل و چهاربعدی از نظام اخلاقی قرآن است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Qur'an and Its Moral System

نویسنده [English]

  • hassan serajzadeh
aaaa
چکیده [English]

The purpose of this study was to firstly elucidate the necessity of designing the Qur'anic moral system and, secondly, proposing a new system for the moral teachings of the Qur'an in a systematic and comprehensive
structure. To this end, considering the systematic effects of the Qur'anic moral verses, in this study, using the
descriptive-analytic method, the eighteen arguments are used to prove the necessity of designing the Qur'an's ethical system. On this basis, on the one hand, the attributes of God and the characteristics of Islam are brought about by the design of the moral system; on the other hand, there are some influences and benefits that have been made in designing a moral system for the Qur'an itself, ethics, human and his individual and social life. The design of a system also compensates for research shortcomings in this area. In the following,introducing various systems based on the system of "verbal", "semantic", "traits", "relations" and "stages" of morality, as well as the system-based work, each of which systematically regulates ethical teachings, a new model for the Qur'anic ethics system is proposed. The outcome of this research is to present a fourdimensional structure of the Quran's ethics system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ethics
  • Moral System of Qur’an
  • Necessity of Qur’an Ethics
  • Ethics in the Qur’an
  1. قرآن کریم، ترجمۀ محمد‌مهدی فولادوند.
  2. ابن‌منظور، محمد بن ‌مکرم (1405)، لسان العرب، نشر ادب الحوزة، قم.
  3. اعرافی، علیرضا (1391)، فقه تربیتی (مبانی و پیش‌فرض‌ها)، تحقیق و نگارش سیدعلی موسوی، مؤسسۀ فرهنگی اشراق و عرفان، قم.
  4. امامی، عبدالنبی (1389)، فرهنگ قرآن، اخلاق حمیده، مطبوعات دینی، قم.
  5. ایزوتسو، توشیهیکو (1360)، ساختمان معنایی مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، قلم، بی‌جا.
  6. باقری، خسرو (1385)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، مدرسه، تهران.
  7. پورسینا، زهرا (1385)، تأثیر گناه بر معرفت، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم.
  8. جوادی آملی، عبدالله (1378)، قرآن در قرآن، اسراء، قم.
  9. ـــــــ (1379)، مراحل اخلاق در قرآن، اسراء، قم.
  10. ـــــــ (1384)، مبادی اخلاق در قرآن، اسراء، قم.
  11. چرچمن، چارلز، وست (1375)، نظریۀ سیستم‌ها، ترجمۀ رشید اصلانی، مرکز آموزش مدیریت دولتی، تهران.
  12. حسینی، سید علی‌اکبر (1395)، «جستاری در باب روابط ارزش‌های اخلاقی؛ گامی در مسیر کشف نظام اخلاقی قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، سال 21، شمارۀ 1، پیاپی 78، بهار، ص4ـ27.
  13. درّاز، محمد عبدالله (1423)، دُستور الاخلاق فی القرآن، دراسة مقارنة الاخلاق النظریة فی‌القرآن، دار الکتاب الاسلامی، قم.
  14. دیلمی، احمد (1376)، طبیعت و حکمت؛ پژوهشی در برهان نظم، معارف، قم.
  15. ـــــــ (1389)، «مبانی و نظام اخلاق»، در دانشنامۀ امام علی7 تنظیم زیر نظر علی‌اکبر رشاد، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، تهران.
  16. ـــــــ (1390)، «چیستی و چرایی نظام اخلاقی اسلام»، فصلنامۀ علمی ترویجی اخلاق، سال اول (دورۀ جدید)، شمارۀ‌26، زمستان، ص9ـ42؛
  17. ـــــــ (1392)، «چیستی و چرایی نظام اخلاقی اسلام» پژوهش‌های اخلاقی، شمارۀ12، تابستان، ص23ـ52.
  18. دیلمی، احمد؛ و مسعود آذربایجانی (1386)، اخلاق اسلامی، دفتر نشر معارف، قم.
  19. سراج‌زاده، حسن (1396)، «گزاره‌های اخلاقی قرآن و چگونگی نظام‌مندسازی آن»، پژوهشنامۀ اخلاق، سال دهم، شمارۀ 35، بهار، ص45ـ64.
  20. شجاعی، محمدصادق (1385)، دیدگاه‌های روان‌شناختی حضرت آیت‌الله مصباح یزدی، مرکز انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، قم.
  21. شرباصی، احمد (1379)، دایرةالمعارف اخلاقی قرآن، ترجمۀ محمد بهاءالدین حسینی، تازه نگاه، سنندج.
  22. ـــــــ (1407)، موسوعة اخلاق القرآن، دار الرائد العربی، بیروت.
  23. شریفی، عنایت‌‌الله (1390)، اخلاق قرآنی، هجرت، قم.
  24. شعار، جعفر (1393)، فرهنگ‌وارۀ اخلاق در قرآن، قطره، تهران.
  25. طوسی، خواجه نصیرالدین محمد (۱۳۷۳)، اوصاف الاشراف، تحقیق: سیدمهدی شمس‌الدین، س‍ازم‍ان‌ چ‍اپ‌ و ان‍ت‍ش‍ارات‌ وزارت‌ ف‍ره‍ن‍گ‌ و ارش‍اد اس‍لام‍ی‌، ته‍ران‌.
  26. عالم‌زاده نوری، محمد (1394) «بررسی کتاب "رفتار اخلاقی انسان با خود"»، نقد کتاب، اخلاق، علوم تربیتی و روان‌شناسی، سال اول، شمارۀ 3و4، ص134ـ154.
  27. عبدالمنان، حسّان (1427)، المعجم الموضوعی لآیات القرآن الکریم، انتشارات دار العم، قم.
  28. عطایی، محمدرضا (1387)، آیین اخلاق در قرآن، به‌نشر، مشهد.
  29. غزالی، ابی‌حامد محمد (1432)، جواهر القرآن و دُرَره، دار الکتب و الوثائق القومیة، القاهره.
  30. ـــــــ (بی‌تا)، احیاء علوم الدین، دار الجیل، بیروت.
  31. فهیم‌نیا، محمدحسین (1389)، مبانی و مفاهیم اخلاق اسلامی در قرآن، مؤسسۀ بوستان کتاب، قم.
  32. گروه دایرةالمعارف‌ها (1395)، دانشنامه قرآنی اخلاق، تهیه پژوهشکدۀ فرهنگ و معارف قرآن، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم.
  33. مجموعة من المختصین (باشراف صالح بن عبدلله بن حُمید و عبدالرحمن بن محمد بن عبدالرحمن بن ملّوح) (1428)، موسوعة نضرة النعیم فی مکارم اخلاق الرسول الکریم، دار الوسیلة للنشر و التوزیع، جده.
  34. مصباح یزدی، محمدتقی (1383)، اخلاق در قرآن، تحقیق محمدحسین اسکندری، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، قم.
  35. مطهری، مرتضی (1361) شرح منظومه، حکمت، تهران.
  36. مکارم شیرازی، ناصر؛ و جمعی از فضلا (1387)، اخلاق در قرآن، امام علی بن ابی‌طالب7، قم.
  37. ملکیان، مصطفی (1370)، نظام اخلاقی قرآن، (جزوه) از سلسله درس‌گفتارها: http://bidgoli1371.blogfa.com
  38. مهدوی کنی، صدیقه (1388) ساختار گزاره‌های اخلاقی قرآن (رویکردی معناشناختی)، دانشگاه امام صادق، تهران.
  39. واحد اصطلاح‌نامۀ علوم اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (1386)، اصطلاح‌نامۀ اخلاق اسلامی، مؤسسۀ بوستان کتاب، قم.
  40. هاشمی، سیدحسین (1391) «سازوارۀ نظام اخلاقی در قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، سال هجدهم، شمارۀ 1، پیاپی 69، ص92ـ111.