نتیجه‌گرایی در اخلاق از منظر تعالیم اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای حکمت متعالیه دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.

2 استاد گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه فردوسی

چکیده

در اخلاق هنجاری با توجه به ملاکی که برای تعیین حسن و قبح افعال اختیاری انسان ارائه می شود، دو دسته کلی از نظریات شکل گرفته است که عبارت‌اند از نظریات نتیجه‌گرایی و نظریات وظیفه‌گرایی. نتیجه‌گرایی رویکردی است که خوب، بد، درستی و نادرستی عمل را وابسته به نتایج حاصل از عمل می‌داند. در مقابل، وظیفه‌گرایی نظریه‌ای است که در ارزیابی عمل اختیاری انسان صرف نتیجه را ملاک درستی و نادرستی نمی‌داند. برخی از تقریر‌های این نظریه معیار فعل اخلاقی و ملاک حسن و قبح اعمال و افعال انسان را در هماهنگی و عدم هماهنگی آن‌ها با وظایف از پیش تعین یافته می داند. مقاله حاضر در صدد بررسی اخلاق اسلامی در رویارویی با این دو رهیافت در اخلاق هنجاری است. نگارنده بر این باور است که آموزه های دینی موید رویکرد نتیجه‌گرایی در اخلاق است. برای این منظور در این تحقیق، ضمن اشاره به غایت نهایی اخلاق و بیان نوع رابطه رفتارهای اخلاقی با آن از منظر تعالیم اسلامی، نشان داده خواهد شد که از منظر تعالیم اسلامی نظریه اخلاقی اسلام جزء نظریات نتیجه‌گرایی است البته با قرائت خاصی از نتیجه و نتیجه‌گرایی که در طول مقاله بیان خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Consequentialism in ethics from the perspective of Islamic teachings

نویسندگان [English]

  • mehrdad nadimi 1
  • Jahangir masoudi 2
1 Ferdowsi University of Mashhad
2 Professor of Philosophy and Islamic Philosophy University of Ferdowsi University
چکیده [English]

In normative ethics, according to the criterion that is presented to determine the goodness and ugliness of human voluntary actions, two general categories of theories have been formed, which are the theories of consequentialism and Deontology. Consequentialism is an approach that considers the good, bad, correctness and incorrectness of an action dependent on the results of the action. On the other hand, Deontology is a theory that does not consider only the result as a criterion of right and wrong in the evaluation of human voluntary action. Some interpretations of this theory consider the criterion of moral action and the criterion of goodness and badness of human actions in their harmony and lack of harmony with predetermined tasks. This article aims to investigate Islamic ethics in confronting these two approaches in normative ethics. The author believes that religious teachings support the consequentialist approach in ethics.For this purpose, in this research, while pointing to the ultimate goal of ethics and stating the type of relationship between moral behavior and it from the perspective of Islamic teachings, it will be shown that from the perspective of Islamic teachings, the moral theory of Islam is part of the theories of consequentialism, although with a special reading of the result and consequentialism. which will be explained throughout the article.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ethics
  • consequentialism
  • Deontology
  • realism
  • moral act
  1. نهج البلاغه، شریف الرضی، محمد بن حسین (1414 ق) ‏، محقق/ مصحح: صالح صبحی،‏ هجرت‏، قم،‏ چاپ اول.
  2. صحیفه سجادیه، الامام على بن الحسین7 (1376 ش)، قم، دفتر نشر الهادى، چاپ اول.
  3. ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین (1405 ق)، ‏عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، مصحح: مجتبى عراقى، قم، دار سید الشهداء للنشر،‏ چاپ اول‏.
  4. ابن بابویه، محمد بن على‏ (1378 ش)‏، عیون أخبار الرضا7‏، محقق مصحح: مهدى‏ لاجوردى، تهران، ‏ نشر جهان، چاپ اول‏.
  5. ______________ (1362 ش)، الخصال، 2 جلد،‏ محقق / مصحح: على اکبر غفارى، جامعه مدرسین، قم، چاپ اول.
  6. ______________ (1413 ق)،‏ من لا یحضره الفقیه،‏ محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،‏ چاپ دوم‏.
  7. ابن قولویه، جعفر بن محمد (1356 ش)‏، کامل الزیارات، نجف اشرف، دار المرتضویة،، چاپ اول.
  8. اسکروپسکی جان (1400ش)، فلسفه اخلاق، ترجمه محسن جوادی، قم، کتاب طه، پاییز، چاپ اول.
  9. اصفهانی، راغب، مفردات الفاظ القرآن الکریم (1426ق)، تحقیق صفوان عدنان داوودی، نجف اشرف، طلیعه النور.
  10. برقى، احمد بن محمد بن خالد (1371 ق)‏، المحاسن، 2 جلد، قم، دار الکتب الإسلامیة چاپ دوم.
  11. حر عاملى، محمد بن حسن (1409 ق)، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، چاپ اول.
  12. شیرازی، صدرالمتالهین (1981‏‏)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث، چاپ سوم.
  13. ___________________ (1375) مجموعه رسائل فلسفی، تحقیق و تصحیح حامد ناجی اصفهانی، تهران، انتشارات حکمت، چاپ اول.
  14. __________________ (1366 ه. ش) تفسیر القرآن الکریم‏، قم، بیدار،‏ چاپ دوم.
  15. طباطبائی، محمد حسین (1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، جامعه مدرسین.
  16. خمینى، روح‏الله (1389 ه. ش)‏، صحیفه امام،‏ تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى،‏ چاپ 5.
  17. طبرسى، فضل بن حسن (1372 ه. ش)،‏ مجمع البیان فی تفسیر القرآن،‏ مصحح: رسولى، هاشم و ‏یزدى طباطبایى، فضل‏الله،‏ تهران، ناصر خسرو،،‏ چاپ 3.
  18. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه (1415 ق)، تفسیر نور الثقلین، تحیق سید هاشم رسولی محلاتی، قم، اسماعیلیان،، چاپ چهارم.
  19. فخر رازى، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب) (‏1420 ه.ق)، لبنان- بیروت‏، دار إحیاء التراث العربی‏.
  20. فرانکنا، ویلیام. کی (1392)، فلسفه اخلاق، ترجمه هادی صادقی، قم، کتاب طه.
  21. کفعمی ابراهیم بن علی عاملی (1418ق)، البلد الأمین و الدرع الحصین، موسسۀ الاعلمی للمطبوعات، بیروت.
  22. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق (1407 ق)، الکافی (ط- الإسلامیة)، محقق / مصحح: على اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران، دار الکتب الإسلامیة،،‏ چاپ چهارم‏.
  23. گنسلر، هری جی (1395)، درآمدی جدید بر فلسفه اخلاق، ترجمه حمیده بحرینی، تهران، آسمان خیال.
  24. لیثى واسطى، على بن محمد (1376 ش)، عیون الحکم و المواعظ، قم، دار الحدیث، چاپ اول.
  25. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى (1403 ق)‏، بحار الأنوار، بیروت،‏ دار إحیاء التراث العربی،‏ چاپ دوم.
  26. ____________________ (1404 ق)، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول،‏ محقق/ مصحح: رسولى محلاتى، هاشم، تهران، ‏دار الکتب الإسلامیة، ‏چاپ دوم‏.
  1. مطهری، مرتضی (1374)، مجموعه ‏آثار، انتشارات صدرا.
  2. نراقی، محمد مهدی (1381 ه ش)، جامع السعادات، قم، دار التفسیر.
  3. هینمن لارس ام (1398)، اخلاق: رویکردی کثرت‎گرایانه به نظریه اخلاق، سرپرست ترجمه: میثم غلامی، تهران، نشرکرگدن.