وظیفه گرایی خداگرا در اندیشه اخلاقی شهید صدر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه اسلامی، دانشگاه علامه طباطبایی

2 استادیار گروه اخلاق دانشکاه تهران

چکیده

معیار سنجش ارزش های اخلاقی اگرچه از سوی متفکران مسلمان به طور مستقل مورد بررسی قرار نگرفته است اما می توان براساس مبانی فکری هریک از آنها این معیارها را استنباط کرد. شهید سید محمد باقر صدر نیز از جمله اندیشمندان مسلمان است که با بررسی آرای وی می توان معیاری برای سنجش ارزش های اخلاقی معرفی کرد.
شهید صدر در بررسی حسن و قبح افعال، ضمن تعرّض به اقوال و آرایی که در اندیشۀ اسلامی مطرح بوده و همچنین با در نظر گرفتن احتمالات ممکن دیگر در باب معیار خوبی و بدی، انواع ممکنِ نظریه­های غایت­گرایانه را نقد نموده و با پذیرش عقل عملی و مطلق دیدن مدرکات آن، وظیفه­گرایی قاعده­نگر محسوب می­شود؛ لکن در عین حال، غایتی به نام رضوان الهی را نیز همتراز با معیار وظیفه­گرایانه قبول داشته و موارد نقصان و خطای عقل عملی را از این طریق، قابل جبران می­بیند. از این رو یافتۀ این پژوهش آن است که از دیدگاه صدر، نه وظیفه­گرایی به نحو مطلق قابل قبول است و نه غایت­گرایی مطلق، بلکه ترکیبی از وظیفه­گرایی و غایت­گرایی مورد نظر او بوده است؛ به تعبیری صدر یک وظیفه­گرای خدا­گرا است که بر اخلاق فضیلت نیز تأکید دارد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Theistical deontology suggested by Mohammad Baqir al-Sadr

نویسندگان [English]

  • hasan lahootiyan 1
  • Behrouz muhammadimunfared 2
1 Department of Islamic Philosophy, Faculty of Literature, Allameh Tabatabaei University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor of tehran university
چکیده [English]

While the criteria for measuring ethical values have not been assessed by Muslim thinkers independently, such criteria can be inferred based on the intellectual foundations of each of them. Martyr Muhammad Baqir al-Sadr was one of the Muslim thinkers, whose thoughts can be assessed to introduce a criterion for measuring moral values.
In the assessment of the good and the bad of actions, martyr Sadr attacks the sayings and opinions that have been raised in Islamic thought and considers other possibilities about good and bad criteria in his criticizing of possible types of teleological theories and introduced deontology to be rule-based by accepting the practical reason and its absolute evidence. Nevertheless, he accepted a destination called the divine paradise to be equal to the deontological criterion and regard defects and errors of practical reason to be compensable through this way. Therefore, the present study showed that from the perspective of Sadr, neither deontology nor teleology is absolute. In fact, he chose a combination of both, and in a way, he introduced God-oriented deontology, which also emphasizes virtue ethics.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Value Criterion
  • Martyr Sadr
  • Deontology
  • Teleology
  • Virtue Ethics
  1. قرآن کریم
  2. اصفهانی، محمد حسین (1429)، «نهایۀ الدرایۀ فی شرح الکفایۀ»، تحقیق ابوالحسن قائمی، چاپ دوم، موسسۀ آل البیت (ع)، بی جا
  3. پالمر، مایکل (1389)، «مسائل اخلاقی»، ترجمۀ علی رضا آل بویه، چاپ اول، انتشارات سمت و پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم
  4. حسینی حائری، سید کاظم (1433)، «مباحث الاصول – الجزء الاول من القسم الثانی» (تقریرات درس شهید سید محمد باقر صدر)، چاپ دوم، انتشارات دارالبشیر، قم
  5. ریچلز، جیمز (1396)، «عناصر فلسفه اخلاق»، ترجمه محمود فتحعلی و علیرضا آل بویه، چاپ دوم، انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم
  6. شیروانی، علی (1378)، «ساختار کلی اخلاق اسلامی»، قبسات، 1378، ش 13، صص38-44
  7. صدر، سید محمد باقر (1426)، «االاسس المنطقیۀ للاستقراء»، چاپ دوم، مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیّۀ للشهید الصدر، قم
  8. ـــــــــــــــــــــ (1394)، «اسلام، راهبر زندگى؛ مکتب اسلام؛ رسالت ما»، ترجمۀ سید مهدی زندیه، انتشارات دار الصدر، چاپ دوم ، قم
  9. ـــــــــــــــــــــ (1397)، «بارقه­ها»، ترجمۀ سید امید موذنی، انتشارات دار الصدر، چاپ دوم، قم
  10.   ـــــــــــــــــــــ (1394)، «پژوهش­های قرآنی»، ترجمۀ سید جلال امیر آقایی، انتشارات دار الصدر، چاپ اول، قم
  11.  ـــــــــــــــــــــ (1426)، «دروس فی علم الاصول»، چاپ هفتم، موسسۀ النشر الاسلامی، بی­جا
  12. صنقورعلی، محمد (1428)، «المعجم الاصولی»، چاپ سوم، منشورات الطیار، بی­جا
  13. طباطبایی، سید محمد حسین (بی­تا)، «اصول فلسفۀ رئالیسم»، به کوشش سید هادی خسروشاهی، مرکز بررسی های اسلامی، چاپ اول، قم
  14. فرانکنا، ویلیام کی (1383)، «فلسفۀ اخلاق»، ترجمۀ هادی صادقی، چاپ دوم، انتشارات کتاب طه، قم
  15. مطهری، مرتضی (1378)، «مجموعۀ آثار اشتاد شهید مطهری (ج13)»، چاپ پنجم، انتشارات صدرا، تهران
  16. مظفر، محمد رضا (1387)، «اصول الفقه»، تحقیق از عباس علی زارعی سبزواری، چاپ پنجم، موسسۀ بوستان کتاب، قم
  17. __________ (1426)، «المنطق»، تعلیق غلامرضا فیاضی، چاپ چهارم، موسسه النشر الاسلامی، بی­جا
  18. هاشمی شاهرودی، سید محمود (1433)، «بحوث فی علم الاصول» (تقریرات درس شهید سید محمد باقر صدر)، چاپ اول، انتشارات موسسۀ فقه و معارف اسلامی، بی­جا
  19. هولمز، رابرت ال (1385)، «مبانی فلسفۀ اخلاق»، ترجمه مسعود علیا، چاپ سوم، انتشارات ققنوس، تهران