نقش نیت در ارزش اخلاقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار مؤسسهٔ آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)

چکیده

به‌رغم مساعدت فهم عرفی با تأثیر نیت در ارزش اخلاقی و تأیید متون دینی، این تأثیر کمتر مورد تحلیل دقیق قرار گرفته است. این نوشتار با تحلیل نیت، این تأثیر را در دو سطح بررسی کرده است. در سطح نخست، با محدود ساختن رفتار، به رفتار جوارحی و برابر نهادن نیت و رفتار، به این نتیجه رسیده است که نیت افزون بر آنکه در تحقق فعل اختیاری نقش دارد، تعیین‌کننده مقدار ارزش رفتار اختیاری بر حسب کمالی است که متعلق نهایی نیت فاعل است، و دامنه آن را رفتار تعیین می‌کند. در سطح دوم، با تعمیم فعل اختیاری به افعال جوانحی، به این نتیجه رسیده است که نیت به منزله نوعی فعل درونی و اختیاری، که افعال اختیاری بیرونی تجلّی آن به‌شمار می‌آیند، تنها چیزی است که اصالتاً ارزش غیری‌اخلاقی دارد. این نوشتار، از مبانی الهیات اسلامی و علم‌النفس فلسفی بهره برده و مدعای خود را با روش عقلی اثبات کرده، و در پایان، از قرآن کریم و روایات اهل‌بیت: مؤیداتی برای نتایجِ به دست‌آمده آورده است.    

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Intention in Ethical Values

نویسنده [English]

  • Mojtabah Mesbah
چکیده [English]

  Despite the clear understandings on intention in common law and its ethical value in religious texts, its effect has rarely been investigated. This article is intended to analyze the concept of intention and its effect at two levels. At the first level, behavior has been limited to physical type and then it has been equated with intention and the final conclusion is drawn that intention plays a role in the actualization of a voluntary act and can determine the value of the voluntary act according to the perfection level achieved by the doer and his intention and its scope is determined by the behavior. At the second level, the voluntary act has been generalized to the verbal one, so the conclusion drawn is that the intention, as an internal and voluntary act is the external manifestation of the physical acts, and is the only thing which basically has non-ethical value. By applying the Islamic theology and philosophy, this article has proved its claim through logical approaches and in the end; some verses of Qur'an and narrations of Ahl al-Bayt (peace be upon them) have been quoted to support the conclusion.    

کلیدواژه‌ها [English]

  • intention
  • ethical value
##قرآن کریم. ##
ابن منظور، لسان العرب، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1416ق، الطبعة الاولی. ##
بُدَن، لویی، تاریخ عقاید اقتصادی، ترجمه هوشنگ نهاوندی، تهران، مروارید، 1356. ##
الجوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، تهران، انتشارات امیری، 1368ق. ##
الزبیدی، محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دار مکتبة الحیاة، 1306 ق. ##
ژید، شارل، و شارل ریست، تاریخ عقاید اقتصادی، ترجمه کریم سنجابی، تهران، دانشگاه تهران، 1370. ##
الطوسی، نصیرالدین، الأنوار الجلالیة، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، 1420ق. ##
الفراهیدی، الخلیل بن احمد، العین، تحقیق الدکتور مهدی المخضومی و الدکتور ابراهیم السامرائی، قم، دارالهجرة، 1405ق، الطبعة الاولی. ##
فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، المحجة البیضاء فی تهذیب الإحیاء، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1417 ق، چاپ چهارم. ##
الفَیُّومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر لِلرافعی، قم، دار الهجرة، 1405ق، الطبعة الاولی. ##
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، با تصحیح و تحقیق علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1407 ق، الطبعة الرابعة. ##
مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403ق، چاپ دوم. ##
مدرسی، سید محمدرضا، ‌فلسفه اخلاق: پژوهشی در بنیان های زبانی، فطری، تجربی، نظری و دینی اخلاق، تهران، انتشارات صداوسیما، 1371. ##
مصباح یزدی، محمدتقی، کلمة حول فلسفة الأخلاق، قم، انتشارات درراه حق، بی‌تا. ##
موسوی خمینی6، سید روح الله، آداب الصلوة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی6،1374، چاپ سوم. ##
نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل البیت، 1408 ق، الطبعة الأولی. ##
 وَن دِث، ژان، و الینور اسکار بروگ، «چیستی ارزش»، ترجمه علی‌اصغر افتخاری، در قبسات، شماره 13، ص 114. ##
Frankena, William K., “Value and Valuation” in The Encyclopedia of Philosophy, ed. Paul Edwards, New York, Macmillan, 1967. ##
19.Smith, Barry, & Alan Thomas, “Axiology” in Routledge Encyclopedia of Philosophy, ed. Edward Craig, London, Routledge, 1998. ##