اخلاق معیاری؛ راهی ناپیموده در حوزهٔ پژوهش‌های اخلاق اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار مؤسسهٔ آموزشى پژوهشى امام خمینى (ره).

چکیده

راهی ناپیموده در حوزهٔ پژوهش‌های اخلاق اسلامی وجود دارد که آثار عمیقی در رفتار فرد می‌تواند داشته باشد. این راه را می‌توان «اخلاق معیاری» نامید که در میراث اخلاقی ما جز اشاراتی بر آن نمی‌توان یافت. اخلاق معیاری می‌کوشد «کارنامهٔ اخلاقی فعلی فرد» را در اختیار او قرار دهد و معیارهایی برای وی فراهم آورد که به کمک آن نه‌تنها بتواند نفس خود را محک بزند که مثلاً خلق نیکوی صداقت را به‌واقع داراست، یا از خُلقی سوء مانند حسد مبراست، بلکه از وضعیت کلی اخلاقی خویش نیز آگاه شود. برخی آیات قرآن و روایات از همین منظر آدمی را به امور اخلاقی توجه داده‌اند؛ اما با این حال اخلاق معیاری به منزلهٔ شاخه‌ای مستقل در اخلاق، کانون توجه قرار نگرفته است. این پژوهش بر آن است تا جایگاه، ویژگی‌ها و چالش‌های پژوهش در باب اخلاق معیاری را تبیین کند.  

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Criterion-oriented Ethics, a Neglected Field of Study in Islamic Ethical Research

نویسنده [English]

  • Muhammad Motahari Farimani
چکیده [English]

Research in the area of Islamic Ethics which is capable of having profound effects on individual behavior has not yet been surveyed carefully. We entitle this area of research ‘‘Criterion-Oriented Ethics’’, which in the history of our moral legacy has not been mentioned but some slight points. Criterion-oriented ethics is to provide one with their own record of practical ethics and identify some criteria to enable him to assess his soul. For example he can not only assess his soul on having high moral virtues such as honesty or not having spiritual vices such as envy, but also he will be informed of his general ethical status. Some of the Quranic verses and narrations have brought this perspective of ethical issues to human's notice. However the criterion-oriented ethics has not been considered as a separate field of study in ethics. This paper aims to express the status, features and challenges of research in the field of criterion-oriented ethics.    

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic ethics
  • Criterion-Oriented Ethics
  • ethical record
  • moral virtues
  • spiritual vices
## قرآن کریم. ##
ابن‏مسکویه، احمد: (1426 ق)، تهذیبالاخلاقوتطهیرالاعراق، نجف، طلیعة النور. ##
ابن‌بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن علی: (1338ش)، الامالی، تهران، کتابفروشی اسلامیه. ##
آمدی، عبدالواحد: (1366ش)، تصنیفغررالحکم، تحقیق مصطفی درایتی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی. ##
الهی طباطبایی، سیدمحمدحسن: (1387 ش)، الهیه (یادنامه)، تهران، شمس الشموس. ##
پاینده، ابوالقاسم: (1356ش)،نهج الفصاحة، تهران، سازمان چاپ وانتشارات جاویدان.
تهرانی، سیدمحمدحسین: (1424 ق)، روحمجرد، تهران، انتشارات حکمت. ##
جالینوس: (1353ش)، جوامعکتابطیماوسفیالعلمالطبیعی، اخراج‌ حنین‌ بن‌ اسحاق‌، در«افلاطون‌ فی‌ الاسلام‌: نصوص، حققها و علق‌ علیها عبدالرحمان‌ بدوی»‌، تهران‌، مؤسسهٔ مطالعات‌ اسلامی‌ دانشگاه‌ مک‌گیل‌. ##  
رازی، محمد بن زکریا: (1939م)، رسائلفلسفیه، کتاب الطب الروحانی، قاهره، پل کراوس. ##
سید رضی، محمد: (1369ق)،  نهج البلاغه، تصحیح محمد دشتی،  قم، نشر امام علیA. ##
شبرّ، سیدعبدالله: (1383ق)، الأخلاق، تدقیق جواد شبّر، مقدمه سیدمحمد قطیفی، نجف، مطبعة النعمان. ##
طباطبایی، سیدمحمدحسین: (1391ق)،المیزانفیتفسیرالقرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.  ##
طوسی، نصیرالدین: (1360ش)، اخلاقناصری، مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران، خوارزمی. ##
عاملی، محمد بن الحسن (شیخ حرّ): (1403ق)، وسائلالشیعةالیتحصیلمسائلالشریعة، بیروت، دار احیاء التراث العربی. ##
غزالی، امام محمد: (1406ق)،احیاءعلومالدین، بیروت، دارالکتب العلمیة. ##
فیض کاشانی، محمد: (1378ش)،الحقایقفیمحاسنالاخلاق، تهران، کتابفروشی اسلامیه. ##
فیض کاشانی، ملامحسن: (1403ق)،المحجةالبیضاءفیتهذیبالاحیاء، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات. ##
قمی، شیخ‌عباس: (1365ش)، کلماتطریفه، قم، مؤسسه در راه حق. ##
ـــــــــ : (1377ش)، کلیاتمفاتیحالجنان، قم، انتشارات فاطمة الزهراء. ##
گیلانی، عبدالرزاق: (1360ش)،  شرحفارسیمصباحالشریعةومفتاحالحقیقة، تهران، کتابخانهٔ صدوق. ##
مجتبوی، سیدجلال الدین: (1367ش)، علماخلاقاسلامی، ترجمهٔ کتاب جامع السعادات، تهران، حکمت. ##
مجلسی، محمدباقر: (1403ق)،بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء. ##
محاسبی، حارث: (1389ق)، الرعایه لحقوق الله،بیروت، چاپ عبدالقادر احمد عطار. ##
محقق، مهدی: (1346ش)، رازیدرطبروحانی، نشریهٔ دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال چهاردهم، (1346ش)، شمارهٔ 4. ##
محمدی ری‌شهری، محمد: (1383ش)، میزان الحکمة، قم، دارالحدیث. ##
نراقی، ملااحمد: (1370ش)، معراج السعادة، تهران، دهقان. ##
نراقی، ملامهدی: (1209ق)، جامع السعادات، بیروت، مؤسسة الاعلمی. ##