نقش و جایگاه عقل در اخلاق از منظر فارابی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعهشناسی دانشگاه تهران.

2 دانشیار دانشگاه باقرالعلوم(ع)

چکیده

بررسی ارتباط عقل و اخلاق، از مباحث گریز ناپذیر فلسفی در زمینۀ اخلاق است. فارابی نیز یکی از تأثیرگذارترین فلاسفۀ مسلمان در حوزۀ اخلاق است. اما این‌که از منظر فارابی، عقل چه نقش و جایگاهی در اخلاق دارد، پرسشی است که در این نوشتار در پی پاسخ‌گویی به آن است. از این رو، ابتدا نظریۀ عقل از دیدگاه فارابی مطرح می‌شود. نظریه‌ای که پایه و اساس آن، بر ارتباط عقل انسانی با عالم مفارق از ماده، به وساطت و فیض عقل فعال گذارده شده است. سپس مفهوم اخلاق از نگاه وی و غایت اخلاق که همان «سعادت» است، تشریح شده، در نهایت، از جنبه‌های مختلف، جایگاه و نقش عقل را در رسیدن به سعادت بررسی می‌کنیم. شایان ذکر است که سعادت در دستگاه معرفتی فارابی، یک مفهوم بسیط نیست، بلکه مفهومی مرکب است و برای درک معنای آن، باید ارتباط آن با مفاهیمی چون اراده و اختیار، لذت، معرفت و تعلیم و تأدیب روشن شود. در این میان، پس از تعریف مفهوم عقل و انواع آن از نگاه فارابی، چگونگی بروز و ظهور و نقش‌آفرینی آن در هر یک از مفاهیم فوق‌الذکر، روشن شده، مشخص می‌شود که فارابی بر خلاف برخی فلاسفۀ اخلاق، فیلسوفی است که جایگاه بسیار پررنگی برای عقل در اخلاق قائل شده است و این مسأله را نیز از مسیرهای گوناگون و با مفاهیم متفاوت، نشان داده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role and the Significance of Intellect from Farabi’s Point of View

نویسندگان [English]

  • Somayyeh Bolboli Ghadikolaaii 1
  • Hamid Parsania 2
چکیده [English]

The study of the relationship between intellect and ethics is one of the unavoidable philosophical discussions regarding ethics. Moreover, Farabi is also considered to be one of the most influential Muslim philosophers in the field of ethics. The present paper seeks to answer the question “what is the role and significance of intellect with regard to ethics?” To this end, first, Farabi’s perspective on the theory of intellect will be discussed. Farabi’s theory of intellect is based on the connection of human intellect with the immaterial world which is mediated by the agent intellect. Next, the concept of ethics as well as the goal of ethics, which is felicity, from Farabi’s viewpoint will be discussed and, finally, the role and significance of intellect concerning the achievement of felicity will be discussed in detail from different perspectives. It is noteworthy that, in Farabi’s school of thought, felicity is not a simple and primitive concept; rather, it is a compound concept, for the discerning of which, its relationship with other concepts such as willpower, freewill, pleasure, knowledge, instruction and correction must be clarified. Thus, following the presentation of the definition of the concept of intellect and its different kinds from Farabi’s point of view, the manner in which it will emerge and influence each of the aforementioned concepts will be specified. It will be discussed that, contrary to some of the philosophers of ethics, Farabi has considered a very significant role for intellect in ethics and he has depicted this issue through various ways and different concepts.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Farabi
  • Intellect
  • Ethics
  • felicity
  • willpower
  • pleasure
  • knowledge
  • Instruction
  • correction
##ارسطو (1979م)، کتاب الاخلاق، ترجمۀ اسحاق بن حنین، تحقیق عبدالرحمان بدوی، وکالة المطبوعات، بی‌جا. ##
ارسطو ،  (1405ھ)، کتاب البرهان، تحقیق عبدالرحمان بدوی، مجلس الوطنی الثقافة و الفنون و الآداب، کویت. ##
ارسطو ، (1954م)، فی النفس، ترجمۀ اسحاق بن حنین، تحقیق عبدالرحمان بدوی، النهضة المصریه، قاهره. ##
ارسطو ، (1384ش)، مابعدالطبیعه، ترجمۀ شرف‌الدین خراسانی، انتشارات حکمت، تهران. ##
فارابی، ابونصر محمد (1999م)، آرا اهل المدینه الفاضله، تحقیق البیر نصری نادر، المطبعة الکاثولیکیه، بیروت. ##
فارابی، ابونصر محمد ، (1366)، سیاست مدنیة، انتشارات الزهرا، تهران، چاپ اول. ##
فارابی، ابونصر محمد ، (1405ھ)، الجمع بین رأیی الحکیمین، انتشارات الزهرا، تهران. ##
فارابی، ابونصر محمد ، (1990م)، الحروف، تحقیق محسن مهدی، دارالمشرق، بیروت. ##
فارابی، ابونصر محمد ، (1971م)، فصول منتزعة، تحقیق فوزی نجار، دارالمشرق، بیروت. ##
فارابی، ابونصر محمد ، (1403ھ)، تحصیل السعادة، تحقیق جعفرآل یاسین، انتشارات حکمت، تهران. ##
فارابی، ابونصر محمد ، (1381ش)، فصوص الحکمة و شرحه، شرح سیداسماعیل حسینی، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران. ##
فارابی، ابونصر محمد ، (1983م)، رسالة معانی العقل، تحقیق موریس بریج، دارالمشرق، بیروت. ##
فارابی، ابونصر محمد ، (1961م)، فلسفة ارسطاطالیس و اجزاء فلسفة و مراتب اجزائها، به کوشش محسن مهدی، سلسلة الفصوص، بیروت. ##
ناظرزاده کرمانی، فرناز (1376)، فلسفۀ سیاسی فارابی، انتشارات دانشگاه الزهرا، تهران. ##
Waltera, R. 1986. Al-Farabi On The Perfect State: Abu Nasr Al Farabi Mabadi Ara Ahl Al-Madina, arivised text with introd, trand comm, oxford: clarendon press. ##