بررسی امکان تربیت دینی بر مبنای نظریه عقلانیت وحیانی با تکیه بر نظریات علامه جوادی آملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکتری فلسفه تعلیم و تربیت

چکیده

بیشتر پژوهش‌های انجام‌شده در بیست سال اخیر در حوزۀ تعلیم و تربیت، در سنت فلسفۀ تحلیلی صورت گرفته و مهم‌ترین بحث چالش‌برانگیز، نفی معناداری و امکان تربیت دینی بوده است. فیلسوفان تحلیلی تربیت، مانند هرست و پیترز، بر تعلیم و تربیت آزاد تأکید می‌کنند و تربیت دینی را به این دلیل ناممکن می‌شمارند که فاقد ویژگی‌های قابل‌ارزیابی بودن، تعمیم‌پذیری و انتقال‌پذیری است. نگرش آن‌ها نسبت به تربیت، برگرفته از رویکردی است که نسبت به صور دانش دارند؛ بنا براین رویکرد، امر دانشی، امری است که اصول آن درون‌نظریه‌ای است و اعتبار آن منتزع از عملکرد است، نه امری بیرون از آن. ادعای آن‌ها در رد تربیت دینی، به جایگاه شناختی نامتعین دین، ماهیت علمی تربیت و فقدان عقلانیت در تربیت دینی بازمی‌گردد. در این پژوهش، نظریۀ عقلانیت وحیانی به عنوان مبنای نظری، عهده‌دار پاسخ‌گویی به اشکالات یادشده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که تربیت و دین به دلیل برخورداری از موضوع و غایت مشترک، سازندۀ ترکیب مفهومی معناداری هستند. همچنین از خلال اثبات علم دینی و ترسیم حدود و ثغور عقلانیت، تربیت دینی قابل‌اثبات است. عقلانیت دینی با نفی تلقی تصریحی یا قانع‌کننده از غایت تربیت، معیار ارزشمندی و سعادت را عقل مستند به وحی معرفی می‌کند، نه بنای عقلا و نه کارایی موجه؛ همچنین اتهام فقدان عقلانیت در تربیت دینی که منجر به شیوۀ تلقینی و نه تربیتی می‌شود، با پرداختن به معنای ایمانیِ تلقین، برطرف می‌شود. در این پژوهش، ساختمان عقلی انسان با ابتنا به دو وجه خودفرمانی و غیرخودفرمانی شناخته می‌شود که وجه اول با همراهی اراده و وجه دوم با اخذ اعتبار از وحی فعالیت می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Investigating of the Possibility of Religious Education Based on the Theory of Revelational Rationality, according to the Views of Allame Javadi Amoli

نویسنده [English]

  • Parastou Mesbahi Jamshid
دانش آموخته دکتری فلسفه تعلیم و تربیت
چکیده [English]

Most of the research have done in the field of education in the past twenty years has been in the tradition of analytical philosophy, and the most challenging one has been the denial of meaning and the possibility of religious education. Analytical philosophers of education, such as Hurst and Peters, emphasize free education and consider religious education as impossible, because it lacks the characteristics of being measurable, generalizable, and transferable. Their attitude to education is derived from an approach they have on the forms of knowledge; given this attitude, the knowledge is a matter whose principles are interdisciplinary and whose validity is abstracted from operation, not external.
Their claim to reject religious education goes back to the indeterminate cognitive status of religion, the scientific nature of education, and the lack of rationality in religious education. In this study, the theory of revelational rationality, as a theoretical basis, is responsible for answering these problems. The findings of the study show that education and religion, because of their common theme and purpose, make a conceptual and meaningful combination.
Religious education can also be established through the demonstration of religious science and the delineation of rationality. Religious rationality, by rejecting the implicit or persuasive view of the goal of education, introduces the revelational reason as the criterion of value and prosperity, neither the actions of rational people nor justified efficiency.  Also, the charge of lack of rationality in religious education that leads to a method of indoctrination, not education, is removed by addressing the religious meaning of indoctrination.  In this study, the human rational structure is identified with two aspects self-government and non-self-government, the first of which is associated with the will and the second with the validity of revelation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Reason
  • Religion
  • science
  • possibility of religious education
  • revelational reason
قرآن کریم.
نهج البلاغه (1379)، ترجمه: محمد دشتی، مشرقین، قم.
ابن‌منظور، بهاءالدین (1416)، لسان العرب، ج5، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
ارسطو (1391)، اخلاق نیکوماخوس، ج2، ترجمه: سیدابوالقاسم پورحسینی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
اوزر، کلین، کورسون (1388)، دیدگاه‌های جدید در فلسفۀ تعلیم‌وتربیت، فلسفۀ تحلیلی تعلیم‌وتربیت، برداشت‌های کهنه و نو در باب اکتشاف در تعلیم‌وتربیت، ترجمه: خسرو باقری، نشر علم، تهران.
بارو، رابین، رونالد وودز (1391)، درآمدی بر فلسفۀ آموزش و پرورش، ترجمه: فاطمه زیباکلام، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
باقری، خسرو (1382)، هویت علم دینی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، تهران.
باقری، خسرو (1390)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، ج2، انتشارات مدرسه، تهران.
باقری، خسرو (1391)، مناظره‌هایی در باب علم دینی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
تمیمی آمدی، عبدالرحمان (1340)، غررالحکم و دررالکلم، جلد دوم، دانشگاه تهران، تهران.
جوادی آملی، عبدالله (1386)، انتظار بشر از دین، انتشارات اسراء، قم.
جوادی آملی، عبدالله (1387)، دین‌شناسی، انتشارات اسراء، قم.
جوادی آملی، عبدالله (1390)، نظری بر مبانی علم دینی، آثار دانشوران، قم.
جوادی آملی، عبدالله (1391)، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، انتشارات اسراء، قم.
جوادی آملی، عبدالله (1395)، تفسیر قرآن تسنیم، انتشارات اسراء، قم.
راغب اصفهانی (1390)، مفردات الفاظ القرآن، ترجمه: حسین خداپرست، نوید اسلام، قم.
ژیرو، هنری ای. (1381)، از مدرنیسم تا پست مدرنیسم، به سوی تعلیم‌وتربیتی پست مدرن، ترجمه: مرتضی جیریایی، نشر نی، تهران.
شهرآئینی، مصطفی؛ و پرستو مصباحی جمشید (1391)، «تمایز نفس و بدن و تبعات آن در مکاتبات میان دکارت و الیزابت»، نشریۀ علمی و پژوهشی متافیزیک، دانشگاه اصفهان، ش 13، بهار و تابستان.
صدرالمتألهین، محمدابن‌ابراهیم (1990)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، دار الاحیاء التراث العربی، بیروت.
علامه طباطبایی، سیدمحمدحسین (1363)، المیزان، ج1، ترجمه: محمدباقر موسوی همدانی، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
علوی لنگرودی، سیدکاظم (1391)، تربیت عقلانی در نهج البلاغه، دانشگاه یزد، یزد.
کانت، ایمانوئل و دیگران (1376)، روشن‌نگری چیست، ترجمه: سیروس آرین پور، نشر آگاه، تهران.
هاند، میشائیل (1393)، پژوهشی فلسفی دربارۀ امکان تربیت دینی، ترجمه: سیدمهدی سجادی، انتشارات بین‌الملل، تهران.
هرست، پل هیوود؛ کلین ایورز؛ و پیتر گاردنر (1385)، فلسفۀ آموزش و پرورش، موضوعات اصلی در سنت تحلیلی، ترجمه: بختیار شعبانی ورکی و محمدرضا شجاع رضوی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد.
هرست، پل هیوود؛ و ریچارد استنلی پیترز (1389)، منطق تربیت، ترجمه: فرهاد کریمی، شرکت علمی و فرهنگی، تهران.
Clabaugh, Gary K. & Edward G. Rozycki, (1990), Understanding Schools: the foundations of education, Harper Rowe, New York.
Dearden, R. F. (1975), “Autonomy as an Educational Ideal”, In Brown, S.C. (Ed.), Philosophers Discuss Education. London: Macmillan.
Hirst, Poul (1965), Libral Education and the Nature of Knowledge, Routledge and Kegan paul, London.
Hirst, Poul (1966), “language and Thought”, in P.h.Hirst, knowledge and the Curriculum, Routledge & Kegan Paul, london.
Hirst, Poul (1969), “The Logic of Curriculum”, Journal of Curriculum Studies, No 1 (2): 142-158.
Hirst, Poul (1973), “The forms of knowledge revisited”, in P. H. Hirst, Knowledge and the Curriculum, Routledge & Kegan Paul, London.
Hirst, Poul (1974), Moral Education in a Secular Society, University of London Press Ltd, London.