دیدگاه فخر رازی دربارۀ معیار حسن و قبح در گسترۀ افعال الهی؛ تأمّلی بر تفکیک معرفت‌شناسانۀ اخلاق الهی و بشری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه شاهد

2 استادیار دانشگاه یاسوج

3 کارشناسی ارشد فلسفه دانشگاه قم

چکیده

بسیاری از دیدگاه‌های علم کلام و فلسفۀ اخلاق، مبتنی بر تعیین ملاک حسن و قبح است. فخر رازی معتقد است حسن و قبح در افعال بشری عقلی، و در افعال الهی شرعی است. دیدگاه او خاص و منحصر‌به‌فرد است. در این جستار، نخست ادلۀ فخر رازی را برای تفکیک جایگاه عقل در اخلاق بشری و الهی و چرایی روی آوردن او را به چنین دیدگاهی خواهیم گفت. دلایل فخررازی را در دفاع از شرعی بودن حسن و قبح افعال الهی در سه جهت طبقه‌بندی می‌کنیم: تکلیف، خلقت و جبر حاکم بر عالم. در گام بعدی، ادّله او را با رویکرد تحلیلی- انتقادی سنجیده و نقد می‌کنیم. در پایان، با ردّ دیدگاه فخر رازی نتیجه می‌گیریم ملاک معرفت‌شناختی در تشخیص حسن و قبح افعال انسانی و الهی یکسان است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The criteria of the goodness and ugliness in God’s action in the view Fakhr al-Din al- Razi: Criticizing of the epistemological separation of the God and Human’ ethics

نویسندگان [English]

  • mahmood seyedi 1
  • seyed mostafa mosavi aezam 2
  • hasan akhtar 3
چکیده [English]

Abstract In the view of Fakhr al-Din al- Razi, the criteria of the goodness or ugliness of human actions is reason but this is not true about the God’s actions and the criteria in this case is Sharia Law. Reason comprehends the pleasant or unpleasant of actions in the human nature but it can’t comprehend these things about the reward or torment. In spite of Razi’s efforts in the articulation of his view, this distinction between human and God’s action about the goodness or ugliness is not true and human reason can comprehend these two kinds of action without any differences. God’s action, Sharia’s Law (for example God’s enjoining and forbidding to the unbelievers), and multiplicity of rational soul faculties have reasonable end. Also, by disproving the determinism, man can select between different kinds of action in the regard of goodness or ugliness of actions. Key words; Razi, Goodness, Ugliness, Reason, God, Law.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Razi
  • goodness
  • Ugliness
  • reason
  • Law
  1. قرآن کریم.
  2. ابن‌سینا (۱۳۷۶)، الالهیات من کتاب الشفاء، تصحیح حسن‌زاده آملى، بوستان کتاب، قم.
  3. ــــــــ (۱۴۰۴)، التعلیقات، تصحیح عبد الرحمن بدوی، مکتب الاعلام الاسلامی، قم.
  4. ــــــــ (۱۴۱۷)، النفس من کتاب الشفاء، تصحیح حسن‌زاده آملى،‏ مکتب الاعلام الاسلامى، قم‏.
  5. ابن‌قیم الجوزیه، شمس‌الدین محمدبن‌ابی‌بکر [بی‌تا]، مفتاح دارالسعاده، دارالفکر، [بی‌جا].
  6. اسلامی، سیدحسن (1393)، «آخوند خراسانی و بحث همبستگی عقل و شرع» در علام ربانی: مجموعه مقالات بزرگداشت آخوند خراسانی، به کوشش جمعی از محققان، علم، تهران.
  7. جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۲)، تسنیم، مرکز نشر اسراء، قم.
  8. حلی، حسن‌ابن‌یوسف (۱۴۱۳)، کشف‌المراد فی شرح تجریدالاعتقاد، تصحیح حسن حسن‌زاده آملى‏، مؤسسه النشر الاسلامی،‏ قم‏.
  9. خراسانى، محمدکاظم (1407)، فوائد الاصول، تصحیح سیدمهدی شمس‌الدین، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، تهران.
  10. رازى، فخرالدین (۱۳۸۴)، شرح الاشارات و التنبیهات، تصحیح علی‌رضا نجف‌زاده، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران.
  11. ــــــــ (۱۴۰۷)، المطالب‌العالیه من العلم‌الالهی، تصحیح سقا احمد حجازی، دار الکتاب العربی، بیروت.
  12. ــــــــ (۱۴۱۱)، المحصل،‏ تصحیح دکتر اتاى‏، دار الرازی‏، عمان‏.
  13. ــــــــ (۱۴۱۴)، القضاء و القدر، تصحیح محمد معتصم بالله بغدادی، دار الکتب العربی، بیروت.
  14. ــــــــ (۱۴۲۰)، التفسیر الکبیر، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
  15. ــــــــ (1986)، الاربعین فی اصول الدین،‏ ‏مکتبه الکلیات الازهریه، قاهره‏.سبزوارى، سبزواری، هادى (۱۳۸۳)، تعلیقات الحکمه‌المتعالیه فى الاسفار العقلیه الاربعه، تصحیح امینی و امید، منشورات مصطفوى، قم.
  16. ــــــــ (۱۳۷۹)،‌ شرح المنظومه، تصحیح حسن حسن‌زاده آملی، نشر ناب،‌ تهران‏.
  17. شیرازی، صدرالدین (۱۳۸۳)، الحکمه المتعالیه فى ‏الاسفار العقلیه الاربعه، تصحیح امینی و امید، منشورات مصطفوى، قم.
  18. طباطبایى، سیدمحمدحسین (۱۴۱۷)، المیزان فى تفسیر القرآن،‏ ‏ دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزه علمیه قم،‏ قم‏.
  19. ــــــــ (۱۴۲۴)، نهایه‏الحکمه، تصحیح عباس‏على زراعى سبزوارى، مؤسسه النشر الاسلامی، قم.
  20. طوسى، نصیرالدین (۱۴۰۵)، تلخیص المحصل،‏ دار الاضواء، بیروت‏.

مطهری، مرتضی(۱۳۷۷)، مجموعۀ آثار، صدرا، قم.