آسیب‌های کاربست قاعدۀ «تسامح در ادله سنن» در احادیث اخلاقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه پیام نور واحد تهران جنوب.

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه پیام نور تهران.

3 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق دانشگاه پیام نور تهران.

چکیده

احادیث اخلاقی از جمله بسترهای مهم اجرای قاعدۀ «تسامح در ادله سنن» است. شدت تسامح در روایات ضعیف اخلاقی در مقایسه با احادیث اعتقادی و فقهی نشان می‎دهد که گویا احادیث اخلاقی بار مسئولیت کمتری برای مدوّنین کتب روایی داشته است. فقدان دانش فقهالاخلاق و عدم تفکیک گزاره‌های اخلاقی ِاخباری و انشائی، زمینه‌ساز اجرای همه جانبۀ این قاعده در احادیث اخلاقی شده است. این پژوهش با تتبع در مصادیق روایی، در پی واکاوی آسیب‌هایی است که کاربست قاعدۀ «تسامح در ادله سنن» در حوزه احادیث ضعیف اخلاقی برجای ‌گذارده است؛ لذا با حذف آنها از متون دینی، طراحی نظامِ ضابطه‌مندِ اخلاقیِ جامع تحقق بیشتری خواهد یافت. داده‌های این مقاله با تمرکز بر متون حدیثی جمع‌آوری و با شیوه توصیفی- تحلیلی پردازش شده است. پیامدهایی چون اختلال در نظام اخلاق اسلامی، وقوع جعل در روایات اخلاقی و ایجاد خوش بینی یا بدبینی کاذب نسبت به متون روایی اخلاقی از جمله نتایج کاربست بی‌ضابطۀ این قاعده در احادیث اخلاقی است. با توجه به گستره حدیث و تأثیر آن بر فرهنگ دینی، رفتارهای فردی و کنش‌های جامعه، آسیب شناسی و توجه خاص به کیفیت متون حدیثی، بازنگری در احادیث اخلاقی، ترسیم الگوی اخلاق اسلامی مبتنی بر روایات معتبر، در پالایش نظام یکپارچه اخلاقی بسیار ضرورت دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The harms of using the rule of tolerance in the arguments of Sunnah in the field of moral traditions

نویسندگان [English]

  • Akram Jjafari 1
  • Alireza Del Afkar 2
  • Mohammad Sadri 3
1
2 Payam noor University
3 Payamnoor University
چکیده [English]

Ethical traditions have been one of the important bases for applying the intolerance rule in the Sunnah. The intensity of tolerance in poor moral traditions compared to religious and jurisprudential traditions makes it clear that ethical traditions were less responsive to narrative books. The lack of knowledge of moral jurisprudence in related narratives and the lack of separation of moral and informational propositions have led to the acceptance of the rule and consequently disruptions to the Islamic ethics system, the occurrence of forgery in the moral traditions, and the emergence of pessimism about moral narratives. Due to the scope of the hadith and its effect on religious culture, individual behaviors and community passages, so the pathology and attention to the quality of the hadith texts as well as the revision of the ethical traditions and the drawing of Islamic ethics pattern based on authentic narratives are essential in refining the unified ethical system. has it. This article analyzes analytically the damages of applying the rule of tolerance in ethical traditions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The rule of tolerance
  • the moral traditions
  • the moral system
  • Man balagh traditions
 
1.      ابن ابی الدنیا، عبدالله بن محمد، (1412) العمر و الشیب، مکتبة الرشد، الریاض.
 
2.    ابن اشعث، محمد بن محمد، (بی‌تا) الجعفریات، مکتبة النینوى الحدیثة، تهران.
 
3.   ابن الجوزی، عبدالرحمن بن علی (1966) الموضوعات، المکتبه السلفیه، مدینه المنوره.
 
4.    ابن شعبه حرّانی، (1404) تحف العقول،  جامعه مدرسین، قم.
 
5.   ابن مسکویه، احمد بن محمد، (1426) تهذیب الاْخلاق وتطهیر الاْعراق، تحقیق عماد هلالی، طلیعه النور، بی‌جا.
 
6.    اتکینسون، آر. اف، (1370) درآمدی به فلسفه اخلاق، ترجمه سهراب علوی‌نیا، مرکز ترجمه و نشر کتاب، تهران.
 
7.   ادیبی لاریجانی، محمدباقر، (1387) مرزدار مکتب اهل بیت، دانشکده اصول دین، قم.
 
8.   اسلامی، محمدتقی، (1390) اخلاق اسلامی و کاربست قاعده «تسامح در ادله سنن»، بوستان کتاب، قم.
 
9.    خویی، ابوالقاسم، (1422) مصباح الاصول، مکتبه الداوری، قم.
 
10.  شریف رضی، محمد بن حسین،‏ (1414) نهج البلاغه، تحقیق صبحی صالح، هجرت، قم.
 
11.    شهید ثانی، زین الدین بن علی، (1408) الرعایه فی علم الدرایه، مکتبه آیه الله مرعشی، قم.
 
12.  شیخ صدوق، محمد بن علی، (1406) ثواب الاعمال، شریف الرضی، قم.
 
13.ـــــــــــــــــــــــــ ، (1362) صفات الشیعه، اعلمی، تهران.
 
14.  شیخ طوسی، محمد بن حسن، (1407) تهذیب الاحکام، دار الکتب الاسلامیه، تهران.
 
15.شیخ کلینی، محمد بن یعقوب، (1429) الکافی، دارالحدیث، قم.
 
16.  شیخ مفید، محمد بن محمد، (1413) الاختصاص، کنگره جهانی شیخ مفید، قم.
 
17.عالم زاده نوری، محمد، (۱۳۹۶) «ماهیت تشکیکی گزاره‌ها و مفاهیم اخلاقی»، ذهن، پیاپی69، صص158-125.
 
18.ـــــــــــــــــــــ، (1397) استنباط حکم اخلاقی از متون دینی و ادله لفظی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، تهران.
 
19.  عاملی، حسین بن عبدالصمد، (1401) وصول الأخیار إلى أصول الأخبار، مجمع الذخائر الإسلامیة، قم.
 
20.عدة المحدثین، (1381) الاصول السته عشر، دارالحدیث، قم.
 
21.  فتحعلی خانی، محمد، (1393) آموزه‌های بنیادین علم اخلاق، جامعه المصطفی العالمیه، قم.
 
22.فیض کاشانی، محسن، (بی‌تا) المحجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء، دفتر انتشارات اسلامى، قم.
 
23.          قمی، شیخ عباس، (1385) مفاتیح الجنان، مکتبة العزیزی، قم.
 
24.محدث نوری، حسین بن محمد (1408) مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، قم ‏.
 
25.مجلسی، محمدباقر، (1403) بحار الانوار، دار إحیاء التراث العربی، بیروت ‏.
 
26.ـــــــــــــــــ، (1404) مراة العقول، دار الکتب الاسلامیه، تهران.
 
27.          مدیر شانه چی، محمدکاظم، (1387) علم الحدیث و درایه الحدیث، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
 
28.مسعودی، عبدالهادی، (1389) وضع و نقد حدیث، سمت، تهران.
 
29.مصباح یزدی، محمدتقی،(1391) فلسفه اخلاق، تحقیق احمد حسین شریفی، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره)، قم.
 
30.معروف الحسنی، سید هاشم، (1973) الموضوعات فی الآثار والأخبار، دار الکتب اللبنانی، بیروت.
 
31.معماریان، داود، (1393) مبانی و روشهای نقد متن حدیث از دیدگاه اندیشوران شیعه، بوستان کتاب، قم.
 
32.          مهدوی راد، محمدعلی، (1394) حدیث و حدیث پژوهی، نشر کتاب مرجع، تهران.
 
33.         میرباقری، محمد مهدی و دیگران، (1383) «چالشی بر اسلامیت علوم حوزوی»، کتاب نقد، شماره 33.
 
34.         میرداماد، محمدباقر بن محمد، (1311) الرواشح السماویه، دار الخلافه، قم.
 
35.         نراقی، مهدی، (بی‌تا) جامع السعادات، تحقیق محمد کلانتر، دار النعمان للطباعة والنشر، بیروت.
 
36.          نووی، محیی الدین بن شرف، (1414) الاذکار النوویه، دار الفکر، بیروت.
 
37.         همدانی، مصطفی، (1396) «نقد تسری انگاره فقهی "تسامح در ادله سنن" به ارزیابی سند روایات اخلاقی»، اخلاق، شماره 35.
 

منابع

1.      ابن ابی الدنیا، عبدالله بن محمد، (1412) العمر و الشیب، مکتبة الرشد، الریاض.
2.    ابن اشعث، محمد بن محمد، (بی‌تا) الجعفریات، مکتبة النینوى الحدیثة، تهران.
3.   ابن الجوزی، عبدالرحمن بن علی (1966) الموضوعات، المکتبه السلفیه، مدینه المنوره.
4.    ابن شعبه حرّانی، (1404) تحف العقول،  جامعه مدرسین، قم.
5.   ابن مسکویه، احمد بن محمد، (1426) تهذیب الاْخلاق وتطهیر الاْعراق، تحقیق عماد هلالی، طلیعه النور، بی‌جا.
6.    اتکینسون، آر. اف، (1370) درآمدی به فلسفه اخلاق، ترجمه سهراب علوی‌نیا، مرکز ترجمه و نشر کتاب، تهران.
7.   ادیبی لاریجانی، محمدباقر، (1387) مرزدار مکتب اهل بیت، دانشکده اصول دین، قم.
8.   اسلامی، محمدتقی، (1390) اخلاق اسلامی و کاربست قاعده «تسامح در ادله سنن»، بوستان کتاب، قم.
9.    خویی، ابوالقاسم، (1422) مصباح الاصول، مکتبه الداوری، قم.
10.  شریف رضی، محمد بن حسین،‏ (1414) نهج البلاغه، تحقیق صبحی صالح، هجرت، قم.
11.    شهید ثانی، زین الدین بن علی، (1408) الرعایه فی علم الدرایه، مکتبه آیه الله مرعشی، قم.
12.  شیخ صدوق، محمد بن علی، (1406) ثواب الاعمال، شریف الرضی، قم.
13.ـــــــــــــــــــــــــ ، (1362) صفات الشیعه، اعلمی، تهران.
14.  شیخ طوسی، محمد بن حسن، (1407) تهذیب الاحکام، دار الکتب الاسلامیه، تهران.
15.شیخ کلینی، محمد بن یعقوب، (1429) الکافی، دارالحدیث، قم.
16.  شیخ مفید، محمد بن محمد، (1413) الاختصاص، کنگره جهانی شیخ مفید، قم.
17.عالم زاده نوری، محمد، (۱۳۹۶) «ماهیت تشکیکی گزاره‌ها و مفاهیم اخلاقی»، ذهن، پیاپی69، صص158-125.
18.ـــــــــــــــــــــ، (1397) استنباط حکم اخلاقی از متون دینی و ادله لفظی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، تهران.
19.  عاملی، حسین بن عبدالصمد، (1401) وصول الأخیار إلى أصول الأخبار، مجمع الذخائر الإسلامیة، قم.
20.عدة المحدثین، (1381) الاصول السته عشر، دارالحدیث، قم.
21.  فتحعلی خانی، محمد، (1393) آموزه‌های بنیادین علم اخلاق، جامعه المصطفی العالمیه، قم.
22.فیض کاشانی، محسن، (بی‌تا) المحجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء، دفتر انتشارات اسلامى، قم.
23.          قمی، شیخ عباس، (1385) مفاتیح الجنان، مکتبة العزیزی، قم.
24.محدث نوری، حسین بن محمد (1408) مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، قم ‏.
25.مجلسی، محمدباقر، (1403) بحار الانوار، دار إحیاء التراث العربی، بیروت ‏.
26.ـــــــــــــــــ، (1404) مراة العقول، دار الکتب الاسلامیه، تهران.
27.          مدیر شانه چی، محمدکاظم، (1387) علم الحدیث و درایه الحدیث، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
28.مسعودی، عبدالهادی، (1389) وضع و نقد حدیث، سمت، تهران.
29.مصباح یزدی، محمدتقی،(1391) فلسفه اخلاق، تحقیق احمد حسین شریفی، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره)، قم.
30.معروف الحسنی، سید هاشم، (1973) الموضوعات فی الآثار والأخبار، دار الکتب اللبنانی، بیروت.
31.معماریان، داود، (1393) مبانی و روشهای نقد متن حدیث از دیدگاه اندیشوران شیعه، بوستان کتاب، قم.
32.          مهدوی راد، محمدعلی، (1394) حدیث و حدیث پژوهی، نشر کتاب مرجع، تهران.
33.         میرباقری، محمد مهدی و دیگران، (1383) «چالشی بر اسلامیت علوم حوزوی»، کتاب نقد، شماره 33.
34.         میرداماد، محمدباقر بن محمد، (1311) الرواشح السماویه، دار الخلافه، قم.
35.         نراقی، مهدی، (بی‌تا) جامع السعادات، تحقیق محمد کلانتر، دار النعمان للطباعة والنشر، بیروت.
36.          نووی، محیی الدین بن شرف، (1414) الاذکار النوویه، دار الفکر، بیروت.
37.         همدانی، مصطفی، (1396) «نقد تسری انگاره فقهی "تسامح در ادله سنن" به ارزیابی سند روایات اخلاقی»، اخلاق، شماره 35.