راهکارهای اصلاح درون در اخلاق توحیدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری الهیات دانشگاه یاسوج

2 استاد حوزه علمیه مشهد و مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام.

چکیده

رویکرد غالب در دانش اخلاق، توجه به رفتار و عمل فاعل اخلاقی است و نیات و روحیات درونی اهمیت چندانی ندارد؛ در مقابل رویکردی وجود دارد که در آن روحیات درونی و نیاتِ شخص، مبنا قرار گرفته و نقش اعمال در گام بعدی و از حیث تأثیرات آن بر درون اهمیت پیدا می‎کند. این رویکرد، نگرشی توحیدی به اخلاق است که در آموزه‎ها و تربیت اسلامی تبیین شده است.
 در این تحقیق ابتدا تفاوت اخلاق توحیدی و غیرتوحیدی بررسی و سپس راهکارهای اسلامیِ اصلاحِ درون تبیین شده است؛ این راهکارها به طور کلی به سه قسم منقسم می‌شوند: علم و آگاهی، افعال جوانحی یا قلبی، و افعال جوارحی یا بیرونی؛ افعال جوانحی نیز به اخلاص یا قصد قربت و تذکر و یادآوری؛ و افعال جوارحی به افعال تعبدی، توصلی و افعال تأثیرگذار مستقیم تقسیم می‌شوند. از نتایج این پژوهش آنکه: محور اخلاق و تربیت اسلامی مبتنی بر اصلاح درون است؛ پرداختن به افعال جوارحی نیز طریقی برای اصلاح درون بوده و به تنهایی موضوعیتی ندارد؛ لذا رفتار نیکو بدون اصلاح درون گاهی بی‌ارزش و گاهی ضد ارزش خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Internal Reform Strategies in Monotheistic Ethics

نویسندگان [English]

  • mohammad daneshnahad 1
  • mohammadhasan vakili 2
1 معلم69ستاری13معرفت1پلاک6
2 hozeh
چکیده [English]

Two basic and macro approaches in relation to ethics can be mentioned, so that in the first approach, which is an ungodly and materialistic approach, attitudes and actions are considered without paying attention to inner intentions and spirits, but in the second approach, which is a divine and heresy approach. The inner spirits and intentions are the basis and the role of actions in the next step and in terms of its effects on the inside is considered. Based on the monotheistic view that seeks inner reform, in Islamic ethics and education, strategies for inner reform have been explained. In this research, first, the differences between monotheistic and non-monotheistic ethics approaches are dealt with, and then the Islamic strategies of internal reform are discussed in such a way that the strategies of behavior change and the strategies of internal change are examined. These strategies are generally divided into three types, which include science and awareness; It becomes verbal or cardiac verbs and external or external verbs. The verbal acts themselves are divided into sincerity or intention of closeness and remembrance, and the verbal verbs are divided into devotional, temporal and directly influential verbs. Among the results of the research is that the axis of Islamic ethics and education is based on internal correction and dealing with the actions of the jurists is a way to internal correction and is not relevant alone, so that good behavior without internal correction will sometimes be worthless and sometimes anti-value.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Monotheistic Ethics"
  • "Youthful and Substantial Actions"
  • "Internal Reform"

مراجع

 
1.     قرآن کریم.
 
2.    ابن اشعث، محمد بن محمد (بی_تا)، الجعفریات (الأشعثیات)، مکتبة النینوى الحدیثة، تهران.
 
3.   ابن بابویه، محمد بن على (‏1362)، الخصال، جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم.‏
 
4.    ____________________‏ (1385)، علل الشرائع‏، کتاب فروشى داورى، قم.‏
 
5.   ____________________  (1413)، من لا یحضره الفقیه‏، دفتر انتشارات اسلامى، قم.
 
6.    ابن حیون، نعمان بن محمد  (‏1385)، دعائم الإسلام،‏ مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، قم.
 
7.   ابن‏شهرآشوب، محمد بن على (1369)، متشابه القرآن و مختلفه‏، قم: انتشارات بیدار.
 
8.   _________________ (1379)، مناقب آل ابی طالب، قم: انتشارات علامه‏.
 
9.    ابن مسکویه، احمد بن محمد (1426)، تهذیب الأخلاق و تطهیر الأعراق، بیجا: طلیعة النور.
 
10.  ابن منظور، محمد بن مکرم (‌1414)، لسان العرب،‌ ‌انتشارات دار الفکر، بیروت.
 
11.    ارسطو (بی‎تا)، علم الأخلاق إلی نیقوماخوس، مترجم: سانت هلیر، بارتلمی؛ سید احمد لطفی، دار صادر، بیروت.
 
12.  استونز، راب (1379)، متفکران بزرگ جامعه‌شناسى، مترجم: مهرداد میردامادى، انتشارات مرکز، تهران.
 
13.بحرانى، سید هاشم بن سلیمان (‏1374)، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسه بعثه.‏‏‏
 
14.  برقى، احمد بن محمد (1371)، المحاسن‏، دار الکتب الإسلامیة، قم.
 
15.تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد (1410)،‏غرر الحکم و درر الکلم‏، دار الکتاب الإسلامی، قم‏.‏
 
16.  جعفربن محمد، امام ششم علیه السلام (‏1400)، مصباح الشریعه، انتشارات اعلمى، بیروت‏.
 
17.جیلانى، محمد بن محمد (‏1429)، الذریعة إلى حافظ الشریعة، دار الحدیث، قم.‏
 
18.حرانى، حسن بن على (1404)، تحف العقول‏، انتشارات جامعه مدرسین‏ حوزه علمیه قم، قم.
 
19.  حر عاملى، محمد بن حسن (1409)، وسائل الشیعة، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم‏.
 
20.حسکانی، عبید الله (‏1411)، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل‏، مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة، تهران.
 
21.  حسینی تهرانی، سید محمد صادق (1441)، جذبه عشق، انتشارات نور ملکوت قرآن، مشهد.
 
22.حلوانى، حسین بن محمد  (1408)، نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، مدرسة الإمام المهدی، قم.
 
23.          حمیرى، نشوان بن سعید (1420)،‌ شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم،‌ دار الفکر المعاصر، بیروت‌.
 
24.خمینى، سید روح اللّه (1409‌)‌، توضیح المسائل،‌ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، قم.
 
25.راوندى، قطب الدین (1405)، فقه القرآن،‌ انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى، قم.
 
26.ژکس (1361)، فلسفه اخلاق  (حکمت علمى)، مترجم: سید ابو القاسم فنایى، امیر کبیر، تهران.
 
27.          سبحانى‌ تبریزى، جعفر (1429) رساله توضیح المسائل‌، مؤسسه امام صادق علیه السلام، قم.‌
 
28.شامی، یوسف بن حاتم (1420)، الدر النظیم فی مناقب الأئمة اللهامیم‏، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.‏
 
29.شیروانی، علی (1379)، اخلاق اسلامی و مبانی نظری آن، دار الفکر، قم.
 
30.شهید اول، محمد بن مکى (1379)، الدرّة الباهرة من الأصداف الطاهرة، انتشارات زائر، قم.
 
31.شهیدى، سید جعفر (1373)، شرح مثنوى، شرکت انتشارات علمى و فرهنگى، تهران‏.
 
32.          صفار، محمد بن حسن (‏1404)، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّى الله علیهم‏، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، قم.‏
 
33.         طبرسى، حسن بن فضل (‏1412)، مکارم الأخلاق‏، الشریف الرضى، قم.‏
 
34.         طوسى،محمدبنالحسن (1407)،‏تهذیب الأحکام، ‏دار الکتب الإسلامیه، تهران.‏
 
35.         ______________  (‏1411)، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، مؤسسة فقه الشیعة، بیروت.
 
36.          علم الهدى، على بن حسین (‏1998)، أمالی المرتضى‏، دار الفکر العربی، قاهره ‏.
 
37.         علی بن ابی طالب، امام اولعلیه السلام  (1414)‌ نهج البلاغة،‌ مؤسسه نهج البلاغه، قم‌.
 
38.          على بن الحسین، امام چهارم علیه السلام (‏1376)، الصحیفة السجادیة، دفتر نشر الهادى‏، قم.
 
39.         على بن موسى، امام هشتم علیه السلام  (1406). ‏الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا علیه السلام‏، مؤسسة آل البیت، مشهد.‏
 
40.عیاشى، محمد بن مسعود (1380)، تفسیر العیّاشی‏، المطبعة العلمیة، تهران.
 
41.  فتال نیشابورى، محمد بن احمد (1375)، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، انتشارات رضى، قم‏.
 
42.فراهیدى، خلیل بن احمد‌ (1410)،‌ کتاب العین، نشر هجرت، قم.‌
 
43.          فیض کاشانى، محمد محسن  (1406)، الوافی‏، کتابخانه امام أمیر المؤمنین على علیه السلام، اصفهان.‏
 
44.قمى، عباس (1414)، سفینة البحار، انتشارات اسوه، قم‏.
 
45.          کریپ (بی‎تا)، اخلاق و فرا اخلاق، مترجم: بهروز جندقى، بیجا: بینا.
 
46.کلینى، محمد بن یعقوب (1407)، الکافی، انتشارات دار الکتب الإسلامیة، تهران.
 
47.         کوفى، فرات بن ابراهیم (‏1410)، تفسیر فرات الکوفی، وزارة الإرشاد الإسلامی، تهران.‏
 
48.          کوفى اهوازى، حسین بن سعید (1404)،‏المؤمن‏، مؤسسة الإمام المهدی علیه السلام، قم.
 
49.          لاهیجى،عبدالرزاق (۱۳۷۲)، گوهرمراد، تهران: انتشاروزارتفرهنگوارشاداسلامى.
 
50.          لیثى واسطى، على بن محمد (1376)، عیون الحکم و المواعظ، دار الحدیث، قم.‏
 
51.مجلسى، محمد باقر (1403ق)، بحار الأنوارالجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، دار إحیاء التراث العربی، بیروت.‏
 
52.          مجلسى، محمدتقى (‏1406)،روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، قم.
 
53.         محمدی، مسلم (1389)، مکتب های نسبی گرایی اخلاقی از یونان باستان تا دوران معاصر، بوستان کتاب، قم.
 
54.         مستغفرى، جعفر بن محمد (1385)، طب النبی، مکتبة الحیدریة، نجف.
 
55.         مطهری، مرتضی (1376)، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، انتشارات صدرا، تهران.
 
56.         مفید، محمد بن محمد (1413)، المسائل الصاغانیة، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، قم.
 
57.         نورى، حسین بن محمد تقى (1408)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم‏.
 
58.         ورام بن أبی فراس، مسعود بن عیسى (1410)، مجموعة ورّام‏، مکتبه فقیه، قم‏.
 
59.         وکیلی، محمد حسن (1396)، بنیادهای اصلاح جامعه اسلامی، مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، مشهد.
 
60.هلالى، سلیم بن قیس (1405)، کتاب سلیم بن قیس، انتشارات الهادى، قم.‏
 
61.  هیک، جان (۱۳۷۶)، فلسفه دین، مترجم: بهزاد سالکى، الهدى، تهران.
 
1.     قرآن کریم.
2.    ابن اشعث، محمد بن محمد (بی_تا)، الجعفریات (الأشعثیات)، مکتبة النینوى الحدیثة، تهران.
3.   ابن بابویه، محمد بن على (‏1362)، الخصال، جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم.‏
4.    ____________________‏ (1385)، علل الشرائع‏، کتاب فروشى داورى، قم.‏
5.   ____________________  (1413)، من لا یحضره الفقیه‏، دفتر انتشارات اسلامى، قم.
6.    ابن حیون، نعمان بن محمد  (‏1385)، دعائم الإسلام،‏ مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، قم.
7.   ابن‏شهرآشوب، محمد بن على (1369)، متشابه القرآن و مختلفه‏، قم: انتشارات بیدار.
8.   _________________ (1379)، مناقب آل ابی طالب، قم: انتشارات علامه‏.
9.    ابن مسکویه، احمد بن محمد (1426)، تهذیب الأخلاق و تطهیر الأعراق، بیجا: طلیعة النور.
10.  ابن منظور، محمد بن مکرم (‌1414)، لسان العرب،‌ ‌انتشارات دار الفکر، بیروت.
11.    ارسطو (بی‎تا)، علم الأخلاق إلی نیقوماخوس، مترجم: سانت هلیر، بارتلمی؛ سید احمد لطفی، دار صادر، بیروت.
12.  استونز، راب (1379)، متفکران بزرگ جامعه‌شناسى، مترجم: مهرداد میردامادى، انتشارات مرکز، تهران.
13.بحرانى، سید هاشم بن سلیمان (‏1374)، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسه بعثه.‏‏‏
14.  برقى، احمد بن محمد (1371)، المحاسن‏، دار الکتب الإسلامیة، قم.
15.تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد (1410)،‏غرر الحکم و درر الکلم‏، دار الکتاب الإسلامی، قم‏.‏
16.  جعفربن محمد، امام ششم علیه السلام (‏1400)، مصباح الشریعه، انتشارات اعلمى، بیروت‏.
17.جیلانى، محمد بن محمد (‏1429)، الذریعة إلى حافظ الشریعة، دار الحدیث، قم.‏
18.حرانى، حسن بن على (1404)، تحف العقول‏، انتشارات جامعه مدرسین‏ حوزه علمیه قم، قم.
19.  حر عاملى، محمد بن حسن (1409)، وسائل الشیعة، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم‏.
20.حسکانی، عبید الله (‏1411)، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل‏، مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة، تهران.
21.  حسینی تهرانی، سید محمد صادق (1441)، جذبه عشق، انتشارات نور ملکوت قرآن، مشهد.
22.حلوانى، حسین بن محمد  (1408)، نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، مدرسة الإمام المهدی، قم.
23.          حمیرى، نشوان بن سعید (1420)،‌ شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم،‌ دار الفکر المعاصر، بیروت‌.
24.خمینى، سید روح اللّه (1409‌)‌، توضیح المسائل،‌ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، قم.
25.راوندى، قطب الدین (1405)، فقه القرآن،‌ انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى، قم.
26.ژکس (1361)، فلسفه اخلاق  (حکمت علمى)، مترجم: سید ابو القاسم فنایى، امیر کبیر، تهران.
27.          سبحانى‌ تبریزى، جعفر (1429) رساله توضیح المسائل‌، مؤسسه امام صادق علیه السلام، قم.‌
28.شامی، یوسف بن حاتم (1420)، الدر النظیم فی مناقب الأئمة اللهامیم‏، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.‏
29.شیروانی، علی (1379)، اخلاق اسلامی و مبانی نظری آن، دار الفکر، قم.
30.شهید اول، محمد بن مکى (1379)، الدرّة الباهرة من الأصداف الطاهرة، انتشارات زائر، قم.
31.شهیدى، سید جعفر (1373)، شرح مثنوى، شرکت انتشارات علمى و فرهنگى، تهران‏.
32.          صفار، محمد بن حسن (‏1404)، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّى الله علیهم‏، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، قم.‏
33.         طبرسى، حسن بن فضل (‏1412)، مکارم الأخلاق‏، الشریف الرضى، قم.‏
34.         طوسى،محمدبنالحسن (1407)،‏تهذیب الأحکام، ‏دار الکتب الإسلامیه، تهران.‏
35.         ______________  (‏1411)، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، مؤسسة فقه الشیعة، بیروت.
36.          علم الهدى، على بن حسین (‏1998)، أمالی المرتضى‏، دار الفکر العربی، قاهره ‏.
37.         علی بن ابی طالب، امام اولعلیه السلام  (1414)‌ نهج البلاغة،‌ مؤسسه نهج البلاغه، قم‌.
38.          على بن الحسین، امام چهارم علیه السلام (‏1376)، الصحیفة السجادیة، دفتر نشر الهادى‏، قم.
39.         على بن موسى، امام هشتم علیه السلام  (1406). ‏الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا علیه السلام‏، مؤسسة آل البیت، مشهد.‏
40.عیاشى، محمد بن مسعود (1380)، تفسیر العیّاشی‏، المطبعة العلمیة، تهران.
41.  فتال نیشابورى، محمد بن احمد (1375)، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، انتشارات رضى، قم‏.
42.فراهیدى، خلیل بن احمد‌ (1410)،‌ کتاب العین، نشر هجرت، قم.‌
43.          فیض کاشانى، محمد محسن  (1406)، الوافی‏، کتابخانه امام أمیر المؤمنین على علیه السلام، اصفهان.‏
44.قمى، عباس (1414)، سفینة البحار، انتشارات اسوه، قم‏.
45.          کریپ (بی‎تا)، اخلاق و فرا اخلاق، مترجم: بهروز جندقى، بیجا: بینا.
46.کلینى، محمد بن یعقوب (1407)، الکافی، انتشارات دار الکتب الإسلامیة، تهران.
47.         کوفى، فرات بن ابراهیم (‏1410)، تفسیر فرات الکوفی، وزارة الإرشاد الإسلامی، تهران.‏
48.          کوفى اهوازى، حسین بن سعید (1404)،‏المؤمن‏، مؤسسة الإمام المهدی علیه السلام، قم.
49.          لاهیجى،عبدالرزاق (۱۳۷۲)، گوهرمراد، تهران: انتشاروزارتفرهنگوارشاداسلامى.
50.          لیثى واسطى، على بن محمد (1376)، عیون الحکم و المواعظ، دار الحدیث، قم.‏
51.مجلسى، محمد باقر (1403ق)، بحار الأنوارالجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، دار إحیاء التراث العربی، بیروت.‏
52.          مجلسى، محمدتقى (‏1406)،روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، قم.
53.         محمدی، مسلم (1389)، مکتب های نسبی گرایی اخلاقی از یونان باستان تا دوران معاصر، بوستان کتاب، قم.
54.         مستغفرى، جعفر بن محمد (1385)، طب النبی، مکتبة الحیدریة، نجف.
55.         مطهری، مرتضی (1376)، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، انتشارات صدرا، تهران.
56.         مفید، محمد بن محمد (1413)، المسائل الصاغانیة، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، قم.
57.         نورى، حسین بن محمد تقى (1408)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم‏.
58.         ورام بن أبی فراس، مسعود بن عیسى (1410)، مجموعة ورّام‏، مکتبه فقیه، قم‏.
59.         وکیلی، محمد حسن (1396)، بنیادهای اصلاح جامعه اسلامی، مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، مشهد.
60.هلالى، سلیم بن قیس (1405)، کتاب سلیم بن قیس، انتشارات الهادى، قم.‏
61.  هیک، جان (۱۳۷۶)، فلسفه دین، مترجم: بهزاد سالکى، الهدى، تهران.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار