راهبردهای تربیتی از دیدگاه قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر پژوهشکده آستان قدس رضوی

2 عضو هیأت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه پیام نور.

چکیده

قرآن به عنوان کتاب آسمانی و معجزه جاوید برای تربیت و هدایت بشر نازل شده است با توجه به همین اصل اساسی (هدایت گری) قرآن، در این مقاله با مطالعه در آیات قرآن راهبردها و شیوه های تربیتی از دیدگاه قرآن مورد بررسی قرار گرفته شده. و به سه راهبرد کلی تقسیم شده که می‌توان تقسیمات دیگری در این خصوص انجام داد. این مقاله، راهبرد تربیتی را در سه مقوله تحلیل و بررسی می‌نماید. یک: راهبرد شناختی بینشی؛ در این راهبرد به آیاتی پرداخته شده که در هدف آنها شناختن مبدا، معاد و چرایی خلقت انسان مورد نظر است. و با ارجاع انسان به تعقل و تفکر، یاد معاد، تذکر به نعمت های الهی و عبرت آموزی به این شناخت و بینش می‌پردازد. راهبرد دوم راهبرد گرایشی است. این راهبرد به آن دسته از گزاره های قرآنی پرداخته شده که میل به عمل را در انسان شعله ور می‌نماید. از جمله راهکارهای این شیوه می‌توان به: پرورش ایمان، پرورش محبت، توبه و انذار و تبشیر و پاداش و تنبیه اشاره نمود. راهبرد سوم که در آیات قرآن بدان پرداخته شده راهبردهای رفتاری است که در واقع به شیوه عملی سعی در هدایت متربیان می‌شود. از جمله : ارائه الگوی اخلاقی تربیتی در عمل، اسوه سازی، تعظیم شخصیت متربی، تذکر، آزمایش و ابتلا پرداخته شده است.    

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Educational Strategies from the Perspective of the Quran

نویسندگان [English]

  • Sayyed Abulqasem Musavi 1
  • Nabiyollah Sadrifar 2
1
2
چکیده [English]

The holy Quran has been revealed as a Divine scripture and a standing miracle for the education and guidance of mankind and it is because of this property of the Quran (i.e. guidance) that the verses of the Quran have been studied in this paper to identify the best educational strategies and methods from the perspective of the Quran. These strategies have been categorized into three main strategies in this paper; although other categorizations are also possible. Thus, the present paper analyzes the educational strategies in three separate categories: the first strategy is the cognitive-intuitive strategy. This strategy addresses, the Quranic verses, whose purpose is to address the issues of the origin, the end and the reason of man’s creation, and by directing mankind towards contemplation, remembering the resurrection, paying attention to Allah’s bounties and learning from the mistakes of the people in the past this strategy attends to such cognition and intuition. The second strategy is the attitudinal strategy. This strategy attends to those statements in the Quran that fuel man’s enthusiasm to act. The cultivation of faith, fostering love and affection, penance, premonition, glad tiding, reward and punishment are among the methods employed by this strategy. Yet, the third strategy which has been attended to in the Quran is a set of behavioral strategies which seek to guide those under education. Presenting moral-educational examples in practice, creating role models, respecting the personality of those being educated, admonition, tests and afflictions are but some of the methods employed in this strategy.    

کلیدواژه‌ها [English]

  • strategy
  • intuition
  • Attitude
  • Behavior
##قرآن کریم. ##
نهج‌البلاغه. ##
ابن حنبل، احمد (بی تا)، مسند، بیروت، دار صادر. ##
ابن خلدون، عبدالرحمن (بی تا)، تاریخ ابن‌خلدون، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ چهارم. ##
ابن منظور، جمال الدین ابوالفضل (1416)، لسان العرب، الطبعة الاولی، بیروت، داراحیاء. ##
احسائی، ابن‌ابی‌جمهور (1405)، عوالی اللاَلی، قم، سیدالشهدا. ##
اسحاقی، سیدحسین (1381)، سلوک علوی، چاپ اول، قم، بوستان کتاب.
اصفهانی، راغب (1412)، المفردات فی غریب القرآن، صفوان عدنان داودی، دمشق و بیروت، دارالعلم الشامیه، چاپ اول. ##
ــــــــ ، (1379)، مفردات الفاظ القرآن، تهران، حوراء، چاپ اول. ##
انوری، حسن (1381)، فرهنگ بزرگ سخن، انتشارات سخن، تهران. ##
باقری، خسرو (1382)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، تهران، مدرسه، چاپ هفتم. ##
بدیعیان گورتی، راضیه (1388)، خردورزی و شیوه‌های خردپروری در سیرهٴ امام حسین7 با تأکید بر واقعهٴ عاشورا، تربیت اسلامی، شماره9، ص9 ـ 23، قم، سبحان. ##
بلاغی، سیدعبدالحجت (1345)، حجه التفاسیر و بلاغ الاکسیر (تفسیر بلاغی)، قم، حکمت، چاپ اول. ##
جوادی آملی، عبدالله (1376)، سیرهٴ پیامبران در قرآن، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ اول. ##
حویزی، عبدعلی بن جمعه العروسی (بی تا)، تفسیر نورالثقلین، قم، علمیه، چاپ دوم. ##
داوودی، محمد (1388)، تأملی در هدف تربیت اعتقادی، تربیت اسلامی، شماره9، ص47 ـ 61، قم، سبحان. ##
دلشاد، جعفر (1390)، معناشناسی بصیرت در قرآن کریم، مجموعه مقالات بیست و هفتمین دورهٴ مسابقات بین‌المللی قرآن کریم، ج3، ص47 ـ 91، تهران، اسوه، چاپ اول. ##
دهخدا، علی اکبر (1377)، لغت‌نامهٴ دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، چاپ دوّم. ##
دهقان، اکبر (1378)، یکصد و پنجاه موضوع از قرآن کریم، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، چاپ سوم. ##
رابرتسون، دیوید (1375)، فرهنگ سیاسی معاصر، ترجمهٴ عزیز کیاوند، تهران، نشر البرز، چاپ اول. ##
زیدان، عبدالکریم (1419)، المستفاد من قصص القرآن للدّعوة و الدُّعاة، بیروت، مؤسسة الرساله، چاپ اول. ##
سبحانی، جعفر (1375)، منشور جاوید، قم، موسسهٴ امام صادق7، چاپ اول. ##
سید ابن‌طاوس (1367)، الاقبال الاعمال، تهران، دارالکتب الاسلامیه. ##
شریعتمداری، علی (1360)، تعلیم و تربیت اسلامی، نهضت زنان مسلمان، چاپ ششم. ##
شهید ثانی (بی تا)، مسکن الفؤاد، قم، کتابخانهٴ بصیرتی. ##
صدری افشار، غلامحسین (1381)، فرهنگ معاصر فارسی (یک جلدی)، نسرین حکمی، انتشارات فرهنگ معاصر. ##
طباره، عفیف عبدالفتاح (بی تا)، مع الانبیاء فی القرآن الکریم، بیروت، دارالعلم للملایین. ##
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، چاپ پنجم. ##
طبرسی، فضل بن حسن (1406)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، چاپ اول. ##
طوسی، محمّد بن حسن (1411)، مصباح المتهجد، بیروت، مؤسسة فقه الشیعه. ##
فایضی، علی (1379)، تربیت روش‌های اخلاق، تهران، طراحان نشر، چاپ دوم. ##
فراهیدی، خلیل بن احمد (1409)، العین، تحقیق دکتر مهدی مخزومی و ابراهیم سامرایی، چاپ دوم، دارالهجرة. ##
فیروزآبادی، شیخ نصر الهورینی (بی تا)، القاموس المحیط. ##
فیض‌الاسلام، سیدعلینقی (1377)، ترجمه و شرح صحیفهٴ کامله سجادیه، فقیه، چاپ چهارم. ##
قائمی، محمدرضا (1382)، روش الگویی در تربیت اسلامی، مجله تخصصی معرفت، ش 6. ##
قرطبی، محمّد بن احمد (1405)، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی. ##
کاشانی، ملافتح الله (1344)، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران، کتابفروشی اسلامیه، چاپ دوم. ##
کلینی، محمّد بن یعقوب (1365)، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم. ##
مجلسی، محمدباقر (1397)، بحارالانوار، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوم. ##
محمدی ری شهری، محمّد (بی تا)، میزان الحکمه، دارالحدیث، چاپ اول. ##
مدرسی، سیدمحمدتقی (1419)، من هدی القرآن، دارمحبّی الحسین7، چاپ اول. ##
مطهری، مرتضی (1368)، جاذبه و دافعه، تهران، انتشارات صدرا. ##
مطهری، مرتضی (1366)، سیری در سیرهٴ نبوی، تهران، صدرا، چاپ دوم. ##
مطهری، مرتضی (1382)، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران، صدرا، چاپ چهلم. ##
مغنیه، محمدجواد (1981)، تفسیر الکاشف، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ سوم. ##
مکارم شیرازی، ناصر (1362)، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ هیجدهم. ##
موگهی، عبدالرحیم (1377)، تبلیغ و مبلّغ در آثار شهید مطهری، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول. ##
مهدوی، سیدسعید (1381)، نگاهی به قصه و نکات تربیتی آن در قرآن، قم، بوستان کتاب، چاپ اول. ##
نوری، حسین (1408)، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسهٴ آل‌البیت. ##