اصول اخلاقی حاکم بر مهندسی نظام مالی اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته حوزه علمیه و کارشناسی ارشد بانکداری اسلامی جامعة المصطفی العالمیه (ص).

چکیده

نظام مالی اسلامی بر خلاف نظام مالی متعارف، اخلاق‌محور است. از این رو، مهندسی نظام مالی اسلامی می‌باید بر پایۀ اصول و هنجارهای اخلاقی سامان یابد. این اصول و هنجارها که در منابع اصیل اسلامی مانند قرآن و سنت ذکر شده، حقوق و تکالیف شرکت‌کنندگان در یک نظام مالی اسلامی را مشخص می‌سازد و چهارچوب حقوق واحدهای دارای مازاد منابع (پس‌اندازکنندگان) و واحدهای دارای کمبود منابع (سرمایه‌گذاران) را روشن می‌کند. به هر صورت، از طریق مراجعه به قرآن و سنت، برخی اصول حاکم و هنجارهای اخلاقی از قبیل ربوی نبودن؛ غرری نبودن (بی‌اطمینانی مفرط)؛ عدم وجود قمار و میسر (درآمد بادآورده)؛ فقدان کنترل قیمت، دستکاری و دخالت در بازار؛ حق معامله در قیمت‌های عادلانه؛ حق دسترسی به اطلاعات دقیق، کافی و مساوی؛ عدم وجود ضرر، غبن، جهالت، احتکار؛ و ... قابل شناسایی است.    

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Ethical Principles Governing the Engineering of the Islamic Financial System

نویسنده [English]

  • Sayyed taleb Alavi
چکیده [English]

Unlike the common financial systems, the Islamic financial system is ethics-centered. Therefore, the engineering of the Islamic financial system must be organized based on moral principles and norms. These principles and norms which have been specified in the original Islamic references such as the Quran and the tradition, determine the rights and duties of the participants in an Islamic financial system, and clarify the rights of the units with surplus resources (i.e. the savers) and the units with shortage of resources (i.e. the investors). In any case, and by referring to the Quran and the traditions, it is possible to identify some of the governing principles and ethical norms in this regard, such as making sure the money is not usurious,that a transaction is not aleatory (extremely uncertain),and that there is no gambling involved (illegitimate windfall), as well as identifying deficiencies such as the absence of price control, market manipulation and interference, and factors such as transaction fees at fair prices, the right to access accurate, sufficient and equal information, and the absence of any loss, extreme lesion, ignorance, hording, … etc.      

کلیدواژه‌ها [English]

  • Efficiency
  • Financial Engineering
  • Financial System
  • Ethical Principles
##قرآن کریم. ##
نهج البلاغه. ##
آمدی، محمد تمیمی (1373ش)، غررالحکم و دررالکلم، شرح محمد خوانساری، دانشگاه تهران، تهران. ##
ابن‌اثیر، مبارک بن محمد (بی‌تا)، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم، مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان، اول. ##
اصفهانی، محمدحسین (1418ﻫ.ق)، حاشیة کتاب المکاسب، أنوار الهدى، قم، اول. ##
اصفهانى، حسین بن محمد راغب (1412ﻫ.ق)، مفردات ألفاظ القرآن، در یک جلد، دارالعلم - الدار الشامیة، لبنان - سوریه، اول. ##
امام خمینی، سید روح‌الله (بی‌تا)، تحریر الوسیله، الدار الاسلامیة، بیروت. ##
امام خمینی، سید روح‌الله،  (1421ﻫ.ق)، کتاب البیع، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، تهران، اول. ##
امام رضا (منسوب به امام رضا) (1406ﻫ.ق)، الفقه - فقه الرضا، مؤسسۀ آل‌البیت، مشهد، اول. ##
بشلر، ژان (1370ش)، خاستگاههای سرمایه‌داری، ترجمۀ رامین کامران، نشر البرز. ##
توکلی، محمدجواد (1389ش)، روش‌شناسی مهندسی نظام مالی اسلامی، سومین همایش نواندیشی دینی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، 30 آذر. ##
جوهرى، اسماعیل بن حماد (1410ﻫ.ق)، الصحاح ـ تاج اللغة و صحاح العربیة، 6 جلد، دارالعلم للملایین، بیروت، اول. ##
جهان‌خانى، على، و على پارسائیان (1375ش)، بورس اوراق بهادار، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران. ##
الحائری، سیدکاظم (1421ﻫ.ق)، فقه العقود، مجمع الفکر الاسلامی، قم، دوم. ##
حلّى، حسن بن یوسف (1414ﻫ.ق)، تذکرة الفقهاء، مؤسسۀ آل‌البیت، قم، اول. ##
درخشان، مسعود (1387ش)، ماهیت و علل بحران مالی 2008 و تأثیر آن بر اقتصاد ایران، پژوهشکدۀ تحقیقات استراتژیک، تهران، اول. ##
الدریویش، احمد (1409ﻫ.ق)، احکام السوق فى الاسلام و اثرها فى الاقتصاد الاسلامى، دار عالم الکتب للنشر و التّوزیع. ##
سعدى ابوجیب (1408ﻫ.ق)، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحا، در یک جلد، دارالفکر، دمشق، دوم. ##
السویلم، سامی ابراهیم (1386ش)، پوشش ریسک در مالی اسلامی، مترجمان محمدمهدی عسکری و دیگران، انتشارات دانشگاه امام صادق، تهران، اول. ##
السویلم، سامی ابراهیم ،  (1425ﻫ.ق)، صناعة الهندسة المالیة نظرات فی المنهج الاسلامی، بیت المشورة للتدریب، کویت. ##
شابرا، محمدعمر (بی‌تا)، نحو نظام نقدی عادل، دارالبشیر للنشر و التوزیع، عمان. ##
شایان ارانی، شاهین (1376ش)، «مهندسی مالی در بانکداری اسلامی»، مجموعه مقالات هشتمین سیمنار بانکداری اسلامی، مؤسسۀ عالی بانکداری ایران- بانک مرکزی، تهران، اول. ##
شایان ارانی، شاهین (1379ش)، «مهندسی مالی و مهندسی مالی اسلامی»، بانک و اقتصاد، شماره 15، اسفند، ص66-68. ##
صالح‌آبادی (1385ش)، بازارهای مالی اسلامی، دانشگاه امام صادق و سازمان بورس اوراق بهادار، تهران، اول. ##
صدر، سید محمدباقر (1375ش)، اقتصادنا، مکتبة الإعلام الاسلامى، خراسان. ##
صدوق، محمّد بن على بن بابویه (1403ﻫ.ق)، معانی الأخبار، دفتر انتشارات اسلامى، قم. ##
ــــــــ ،  (1413ﻫ.ق)، من لایحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامى، قم، دوم. ##
صمصامی، حسین (1389ش)، «ربا و مشکلات اقتصاد ایران»، فصلنامۀ معرفت اقتصادی، سال اول، شماره اول، بهار ، ص113- 140. ##
طباطبایی، محمدحسین (1430ﻫ.ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، نهم. ##
طوسى، محمد بن حسن (1387ﻫ.ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، تهران، سوم. ##
عاملى، حر (1409ﻫ.ق‌)، وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، مؤسسۀ آل‌البیت، قم، اول. ##
عیوضلو، حسین (1384ش)، عدالت و کارایی در تطبیق نظام اقتصادی اسلام، دانشگاه امام صادق، تهران، اول. ##
فاضل مقداد، جمال‌الدین (1422ﻫ.ق)، کنزالعرفان فی فقه القرآن (کتاب المکاسب)، المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب، قم، اول. ##
فتحعلی‌خانی، محمد (1379ش)، آموزه‌های بنیادین علم اخلاق ، مرکز جهانی علوم اسلامی، قم. ##
قرشى، سیدعلى‌اکبر (1412ﻫ.ق)، قاموس قرآن، دارالکتب الإسلامیة، تهران، ششم. ##
قندوز، عبدالکریم (2008م)، الهندسة المالیة الاسلامیة بین النظریة و التطبیق، مؤسسة الرسالة، بیروت. ##
کاتوزیان، ناصر (1385ش)، فلسفه حقوق، شرکت سهامی انتشار، تهران، چهارم. ##
کاشف‌الغطاء، جعفر بن خضر مالکى (1422ﻫ.ق)، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم، قم، اول. ##
کلینى، محمد بن یعقوب (1407ﻫ.ق)، الکافی، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چهارم. ##
کمال محمّد، یوسف (1414ﻫ.ق)، فقه الاقتصاد النقدى، دار الصابونى ـ دار الهدایة، بی‌جا. ##
مجلسى (اول)، محمدتقى (1406ﻫ.ق)، روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، 13 جلد، مؤسسۀ فرهنگى اسلامى کوشان‌پور، قم، دوم. ##
مجلسى (دوم)، محمدباقر بن محمدتقى (1410ﻫ.ق)، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الطبع و النشر، بیروت، اول. ##
ــــــــ ،  (1404ﻫ.ق)، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، دار الکتب الإسلامیة، تهران، دوم. ##
مراغى، سید میرعبدالفتاح بن على حسینى (1417ﻫ.ق)، العناوین الفقهیة، دفتر انتشارات اسلامى، قم، اول. ##
منتظرى، حسین‌على (1409ﻫ.ق)، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، نشر تفکر، قم، دوم. ##
منظور، داوود؛ امیرمحمد رحیمی؛ و محسن محمدی (1389ش)، «نظام مالی اسلامی: چالش‌ها و چشم‌اندازهای پیش رو»، مجموعه مقالات تأمین مالی اسلامی، به کوشش حمیدرضا اسماعیلی گیوی، دانشگاه امام صادق، تهران، دوم. ##
موسویان، سیدعباس (1390ش)، طرح تحول نظام بانکی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، قم، اول. ##
میرمعزی، سیدحسین (1390ش)، نظام اقتصادی اسلام، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، اول. ##
نجفی، محمدحسن (1981م)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، دار احیاء التراث العربی، بیروت، هفتم. ##
نراقى، احمد (1422ﻫ.ق)، رسائل و مسائل (للنراقی) ، کنگره نراقیین ملامهدى و ملااحمد، قم. ##
نراقى، احمد (1417ﻫ.ق)، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، قم، اول.
نمازی، حسین (1382ش)، نظام‌های اقتصادی، شرکت سهامی انتشار، تهران، سوم. ##
نورى (محدث)، میرزاحسین (1408ﻫ.ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، مؤسسۀ آل‌البیت:، بیروت، اول. ##
هادوی تهرانی، مهدی (1378ش)، مکتب و نظام اقتصادی اسلام، مؤسسۀ فرهنگی خانۀ خود، اول. ##
هادوی‌نیا، علی‌اصغر (1387ش)، فلسفه اقتصاد در پرتو جهان بینی قرآن کریم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، قم، اول. ##
یوسفی، احمدعلی (1387ش)، نظام اقتصاد علوی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، قم، سوم. ##
یوسفی، احمدعلی، و همکاران(1379ش)، ماهیت و ساختار اقتصاد اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، قم، اول. ##
 
Diridi, Jemma, (2010). The Effect of the Global Crisis on Islamic and Conventional Banks: A Comparative Study, IMF. ##
Finnerty, J. D. (1988) Financial engineering in corporate finance: An overview, Financial management, vol. 17, no. 4, pp. 14-33. ##
Jhon Black, (1997). Oxford Dictionory of Economics, oxford univeycity press. ##
Man, Z,. (1993). “Management system of the Islamic share market, Model and its Implementation in Malaysia”, A Seminar presented in the national conference on Islamic management, UTM, Jobor Bahru Malaysia, NovPP. 20-18. ##
Man, Z. , (1994). “share and Investment in the share market”, A General observation on Related Issues from an Islamic perpective”, A paper presented in a seminar series on Islamic Economics at the National productivity center Hotel, P. Jaya, Malaysia, 26-27. Apil, pp. 4-22. ##
Samuelson, Paul, A. (1958). Economics: An Introductory Analysis, New York, Mac Graw-Hill. ##