الگوی رشد اخلاقی از دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه مازندران (نویسندۀ مسئول)

2 عضو هیأت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی؛ قزوین

چکیده

در این جستار، تلاش می‌شود الگوی رشد اخلاقی از دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی بازطراحی شود. این مقاله بر آن است که با تأکید بر امکان تحول اخلاقی، و معنایابی واژۀ رشد در آثار خواجه نصیرالدین، از طریق تعمیم تعریف استکمال، به مقایسۀ مفهوم‌سازی وی از رشد اخلاقی با انگارۀ روان‌شناسان رشد بپردازد. تأکید اندیشمندان رشد اخلاقی، تعریف از طریق عوامل اخلاق است. ما پس از تبیین فرایند رشد اخلاقی، ماهیت رشد اخلاقی را از حیث کیفیت ترکیب و اولویت عوامل تعریف می‌کنیم. تحلیل مفهومی، گزاره‌ای و تحلیل سیستمی از آثار طوسی، ابزار و روش تحقیق بوده است. طوسی همچون فلاسفۀ یونان به نقش شناخت در تحول اخلاقی اهمیت ویژه‌ای داده است. استنباط و استدلال موضوعات کلی و جزئی اخلاقی ـ که منشأ رفتار است ـ از پیش‌انگاره‌های معرفتی عقل نظری، از طریق عقل عملی صورت می‌پذیرد. نقش عواملی چون عواطف، جنسیت، عوامل جسمانی، عوامل بیرونی‌ـ‌محیطی نیز بررسی شده است. بر این اساس، کارکرد اخلاقی انسان، فرایندی فعال با خاستگاه سرشتی، متضمن نظم‌دهی رفتارهای آدمی توسط شناخت در بافت هنجارها و ارزش‌های محیط است، به گونه‌ای که در طول زمان و ممارست و تجربه، این انتظام برای انسان به صورت ملکه ـ که ارزش‌های خودساخته زیربنایی رفتارند ـ درونی‌ می‌شود. این تحول اخلاقی، به شکلی نظام‌مند همچون یک الگوی مرحله‌ای، از کودکی شروع به شکل‌گیری می‌کند و مراحل آن تا بزرگسالی ادامه دارد و در بزرگسالی نیز دارای سطوح و مراتب متعدد است. خواجه برای هر یک از این مراحل، اصول تربیتی‌ای بیان کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Model of Moral Development from the Viewpoint of Nasir al-Din al-Tusi

نویسندگان [English]

  • Fereshte Abolhassani Niyaraki 1
  • hashem ghorbani 2
1 islamic philosophy
2 Assistant Professor of Islamic teaching at Imam Khomeini International University
چکیده [English]

This essay redesigns the model of moral development from viewpoint of Nasir al-Din al-Tusi. Emphasizing on the possibility of moral evolution and finding the meaning of development in the works of Nasir al-Din al-Tusi, this paper compares his conception of moral development with Psychologists of growth from generalization of the definition of perfecting. The thinkers of moral development emphasize on the definition in terms of moral factors. Having explained the process of moral development, we define the nature of moral development from the aspects of the quality of composition and the priority of factors. The conceptual analysis, propositional analysis and systematic analysis from the works of Tusi have been the means and methods of this survey. Tusi, like Greek philosophers, has paid attention to the role of cognition in the moral evolution. The deduction and inference of general and particular moral subjects, the source of behavior, from the epistemological presumptions of the intellect is done from the way of practical reason. The role of factors like emotions, gender, bodily factors, exterior-environmental factors has been studied in this paper. Accordingly, the moral function of humans, active process with natural origin, entails the ordering of human behaviors by cognition in the context of environmental norms and values, in a way that during time and by exercising and experiencing, this order for humans will become an inner disposition, that is the underlying self-constructive values. This moral evolution, in a mannered form like a step by step model, begins its forming from the childhood and continues to the maturity, and on maturity has various levels and ranks. For each of these levels, Tusi has mentioned some educational principles.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tusi
  • moral development
  • cognition
  • moral argument
  • levels
  • factors
  1.  

    1. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1364)، النجاة من الغرق فى بحر الضلال (الالهیات، الطبیعیات)، ویرایش: محمدتقی دانش‌پژوه، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، چاپ اول؛ و همان (1379)، چاپ دوم.
    2. ــــــــــــــــــــــــــ (1387)، الهیات من کتاب الشفاء، تحقیق: آیت‌الله حسن‌زاده آملی، بوستان کتاب، قم.
    3. ابن‌عدی، یحیی بن حمید بن زکریا (1365)، تهذیب الاخلاق، ترجمه و تصحیح و مقدمه: محمد دامادی، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران.
    4. ابن‌مسکویه، ابوعلی احمد (1384)، تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، انتشارات زاهدی، قم، چاپ هفتم.
    5. ابوالحسنی نیارکی، فرشته؛ امیراحمد شجاعی (1390)، «مقایسۀ دو رهیافت سنتی و جدید در تعریف اخلاق»، فصلنامۀ پژوهشی اخلاق، ص33-46.
    6. ارسطو (1389)، دربارۀ نفس، ترجمه: علیمراد داودی، انتشارات حکمت، تهران، چاپ پنجم.
    7. ــــــــ (ارسطاطالیس) (1381)، اخلاق نیکوماخس، ج1ـ2، ترجمه: سیدابوالقاسم پورحسینی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، چاپ دوم.
    8. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1417)، الذریعة الی مکارم الشریعة، دانشگاه اصفهان، اصفهان.
    9. سیف، سوسن؛ پروین کدیور، رضا کرمی نوری، حسین لطف‌آبادی (1393)، روان‌شناسی رشد (1)، انتشارات سمت، تهران، چاپ بیست‌وپنجم.
    10. شبّر، سید عبدالله (1364)، اخلاق، ترجمه: محمدرضا جباران، نشر روح، قم.
    11. طوسی، نصیرالدین (1335)، مجموعه رسائل طوسی، مدرس رضوی، یادبود هفتصمدین سال خواجۀ طوسی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
    12. ــــــــــــــــــ (1375)، شرح الاشارات و التنبیهات، 3 ج، نشر البلاغه، قم، چاپ اول.
    13. ــــــــــــــــــ (1387)، اخلاق ناصری، تصحیح و تنقیح: مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، انتشارات خوارزمی، تهران، چاپ ششم.
    14. ــــــــــــــــــ (1405)، تلخیص المحصل معروف به نقد المحصل، دار الاضواء، بیروت، چاپ دوم.
    15. علامه حلی (1371)، الجوهر النضید، تصحیح: محسن بیدارفر، انتشارات بیدار، قم، چاپ پنجم.
    16. غزالی، ابوحامد محمد بن احمد (2004)، احیاء علوم الدین، دار صادر، بیروت، چاپ دوم.
    17. فارابی، ابونصر (1405)، فصول منتزعة، تحقیق و تصحیح و تعلیقه: دکتر فوزى نجا، مکتبۀ الزهراء3، تهران، چاپ دوم.
    18. فرامرز قراملکی، احد (1382)، درآمدی بر اخلاق حرفه‌ای، انتشارات مجنون، تهران.
    19. کریم‌زاده، صادق، (1389)، «سازوکارهای روان‌شناختی فرایند درونی‌سازی ارزش‌های اخلاقی»، روان‌شناسی و دین، سال سوم، شمارۀ 2، 5ـ28.
    20. ملاصدرا، محمد بن ابراهیم (1381)، المبدأ و المعاد، به اشراف: سیدمحمد خامنه‌ای، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، تهران.
    21. ــــــــــــــــــــــــــ (1383)، الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، 9ج، انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا، تهران.
    22. ــــــــــــــــــــــــــ (1981)، الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، 9ج، دار احیاء التراث، بیروت، چاپ سوم.
    23. مور، جورج ادوارد (1385)، مبانی اخلاق، ترجمه: غلامحسین توکلی و علی عسکری یزدی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم.
      1. Aronfreed, Justin (1968), Conduct and conscience: the socialization of internalized control over behavior, New York, London: Academic press.
      2. Damasio, Antonio (2003), Looking for Spinoza: Joy, sarrow, and the feeling brain, London: William Heinemann.
      3. Gilligan, Carol (2003), In a different voice: psychological theory and Woman’s development, Cambridge, Massachusets, and England: Harvard University press, Thirty eighth printing.
      4. Hoffman, Martin. L (2000), Empathy and moral development: Implications for caring and justice, Cambridge, England: Cambridge university press.
      5. Kohlberg, L (1979), The Meaning and Measurement of Moral Development, The Heinz Werner lecture Series (vol. 13), Worcester MA: Clark university press.
      6. Kohlberg, L (1984), Essayes in Moral Development: The Psychology of Moral Development, Vol. 2, New York: Harper & Row.
      7. Nussbaum, M. C (1999), Sex and Social justice, New York: Oxford University press.
      8. Piaget, j (1948), The moral judgement of the child, Translated by Marjorie Gabain, Printed in U.S.A., Glencoe, Illinois: Free press.
      9. Turiel, E (1998), “Moral development”, In: N. Eisenberg (E.d) & W. Domon (series E.d.), Handbook of Child Psychology, vol.3: Social, emotional, and personality development (5th ed, pp. 863-932), New York: Wiley.
      10. Turiel, Elliot (1985), The development of social knowledge: Morality and convention, Cambridge, London, New York, New Rochelle, Melbourne Sydney: Cambridge University Press, Reprinted.
      11. Walker, L (1991), “Sex diffrences in Moral reasoning” In: W. M. Kurtines & J. L. Gewirtz (Eds.), Handbook of Moral Behavior and Development (vol. 2, pp. 333-364), Hillsdale, NJ: Erlbaum.