معیارشناسی دستیابی به مصادیق برخی مفاهیم نامصرّح اخلاقی در قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

2 دانش‌آموخته سطح سه مؤسسه آموزش عالی معصومیه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

چکیده

برخی آموزه­های مهم اخلاقی که در روایات اهل­بیت علیهم­السلام به شکل گسترده یاد شده­اند، در قرآن کریم به نام آن­ها تصریح نشده و به­ظاهر، در معارف و احکام قرآن کریم یافت نمی­شوند، در حالی که از یک سو اهمیت آن­ها ایجاب می­کند در قرآن کریم (به عنوان ثَقَل اکبر) از آن­ها یاد شده باشد و از سوی دیگر بازتاب گسترده آن­ها در روایات نشان حضور این آموزه­ها در قرآن کریم است، زیرا روایات اهل بیت علیهم­السلام برگرفته از قرآن کریم ­اند.
این مقاله، عهده­دار بیان معیاری برای دستیابی به مصادیق قرآنی این­گونه مفاهیم اخلاقی است و برای­نمونه در پی معیار­شناسی دستیابی به مصادیق اصل معاشرتی «مدارا» است و به نتایج زیر دست یافته است: 1. هرچند در قرآن کریم واژه «مداراة» نیامده است، مصادیق مدارا در قرآن کریم یاد شده­اند (دست­کم، بیست مصداق). 2. برای شناسایی مصادیق قرآنی مدارا معیارهایی وجود دارد که به کمک آن­ها مصادیق یادشده قابل شناسایی­اند. 3. شناسایی مصادیق مدارا با کمک «گوهر معنایی مدارا» و «روایات تفسیری» امکان­پذیر است. 4. از راه تصریح مفسران و مترجمان قرآن نمی­توان به مصادیق مدارا راه یافت و تنها در حد «تأیید» می­توان از آن­ها بهره برد. روش تحقیق در این مقاله، نقلی- وحیانی و روش پردازش اطلاعات (داده­پردازی) آن تبیینی و تحلیلی، و روش گردآوری اطلاعات آن کتابخانه­ای است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Criterion to find examples Of some implicit moral concepts in the Quran

نویسندگان [English]

  • ali modaber 1
  • Zahra Gholami 2
1 Assistant Professor of the Islamic Sciences and Culture Academy, Department of Quranic Culture and Knowledge.
2 third-level student of Masomieh Institute of Higher Education, Islamic Propaganda Office of Qom Seminary.
چکیده [English]

Some important moral teachings that are widely mentioned in the traditions of the Ahl al-Bayt, peace be upon them, are not specified by their names in the Holy Qur'an, and apparently, they are not found in the teachings and rulings of the Holy Qur'an. On the one hand, their importance requires that they be mentioned in the Holy Quran (as Taqqal Akbar) and on the other hand, their widespread reflection in the traditions shows the presence of these teachings in the Holy Quran. because the narrations of Ahl al-Bayt (peace be upon them) are taken from the Holy Quran.
This article is responsible for stating a criterion for obtaining examples of such moral concepts in the Qur'an, and for example, it is in pursuit of criteria to obtain examples of the social principle of "tolerance" and has reached the following results: 1. Although in the Qur'an The word "tolerance" is not mentioned in the Holy Qur'an, examples of tolerance are mentioned in the Holy Quran (at least twenty examples). 2. To identify Quranic examples of tolerance, there are criteria that can be used to identify the mentioned examples. 3. It is possible to identify examples of tolerance with the help of the "semantic gem of tolerance" and "interpretive narratives". 4. It is not possible to get access to examples of tolerance through the clarification of the commentators and translators of the Qur'an, and they can only be used to the extent of "confirmation". The research method in this article is descriptive-revealing, its information processing (data processing) is explanatory and analytical, and its information gathering method is library.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Criterion
  • example
  • tolerance
  • ethical concepts
  1. قرآن کریم (در این مقاله برای ترجمه آیات قرآن. از ترجمه قرآن براساس المیزان. اثر سیدمحمدرضا صفوی استفاده شده است، با اندکی ویرایش).
  2. ابن أثیر، مبارک بن محمد (1367). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر. تصحیح: محمود طناحی و طاهر احمد زاوی. قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
  3. ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق) (1362). الخصال. تحقیق: علی اکبر غفاری. قم: جامعه مدرسین.
  4. ــــــــــــــــــــــــ (شیخ صدوق) (1378ق.). عیون اخبار الرضا7. تحقیق: مهدی لاجوردی. قم: نشر جهان.
  5. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی (1363). تحف العقول عن آل الرسول. تحقیق: علی اکبر غفاری. قم: جامعه مدرسین.
  6. ابن فارس، احمد (بی‎تا). معجم مقاییس اللغه. تحقیق: عبدالسلام محمد هارون. قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
  7. ابن منظور، محمدبن مکرم (1414ق.)؛ لسان‏العرب. بیروت: دارصادر.
  8. آمُدی، عبدالواحد بن محمد تمیمی (1366). تصنیف غررالحکم و دررالکلم. تحقیق: مصطفی درایتی. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  9. برقی، احمد بن محمد بن خالد (1371ق.). المحاسن. تحقیق: جلال الدین محدث. قم: دار الکتب الاسلامیه.
  10. بستانی، فؤاد افرام (1375)؛ فرهنگ ابجدی. تهران: انتشارات اسلامی.
  11. تهانوی، محمدعلی (1967م.). کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم. تهران: مکتبة خیام.
  12. جوهری، اسماعیل بن حماد (1376 ق.). الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة. تحقیق: احمد عبدالغفور عطار. بیروت: دارالعلم للملایین.
  13. حسن بن علی، امام یازدهم7 (1409ق.). التفسیر المنسوب إلی الإمام الحسن العسکری7. تحقیق: مدرسة الإمام مهدی7، قم: مدرسة الإمام المهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف.
  14. حسین یوسف، موسی (1410ق.). الافصاح فی فقه اللغه. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
  15. دهخدا، علی اکبر و دیگران (1373). لغت نامه. تهران: مؤسسه لغت نامه و دانشگاه تهران.
  16. زمخشری، محمود بن عمر (1386). مقدمة الأدب. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
  17. ـــــــــــــــــــــــــــ (1979م.). اساس البلاغه. بیروت: دار صادر.
  18. صفار، محمد بن حسن (1404ق.). بصائر الدرجات الکبرى (فی فضائل آل محمد6). به کوشش کوچه‌باغی. تهران: مؤسسة الاعلمی.
  19. صفوی، سیدمحمدرضا (1386). ترجمه قرآن بر اساس المیزان. قم: دفتر نشر معارف.
  20. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1393ق.). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: اعلمی.
  21. عسکری، حسن بن عبدالله (1400ق.). الفروق فی اللغه. بیروت: دار آفاق الجدیده.
  22. عیاشی، محمدبن مسعود (1380ق.). التفسیر (تفسیر العیاشی). تحقیق: سیدهاشم رسولی. تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیه.
  23. غزالی، ابو حامد محمدبن محمد (بی‎تا). إحیاء علوم الدین. بیروت: دار الکتب العربی.
  24. فراهیدی، خلیل بن احمد (1414ق.). کتاب العین. به کوشش المخزومی و دیگران. قم: اسوه.
  25. فیض کاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی (1415ق.)، تفسیر الصافی. تصحیح: حسین أعلمی، تهران: مکتبة الصدر.
  26. فیومی، احمدبن محمد (1414ق.). المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى‏. قم: مؤسسة دار الهجره.
  27. کلینی، محمد بن ‎یعقوب (1407ق.). الکافی. به کوشش علی اکبر غفاری و محمد آخوندی. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
  28. مازندرانی، محمدصالح بن احمد (1382ق.). شرح الکافی. الأصول و الروضه. تحقیق: ابوالحسن شعرانی. تهران: المکتبة الإسلامیه.
  29. مجلسی، محمد باقر بن محمدتقی (بی‎تا). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار. تحقیق: محمد باقر محمودی. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  30. مجلسی، محمد باقر (1363). مرآة العقول. تصحیح: سیدهاشم رسولی محلاتی. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  31. مدبّر (اسلامی)، علی (1401). معاشرت با مؤمنان. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
  32. مصطفوی، حسن (1430ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. بیروت-لندن: دارالکتب العلمیه و مرکز نشر آثار علامه مصطفوی.
  33. مظفر، محمدرضا (1379). المنطق. مؤسسه اسماعیلیان: قم.
  34. مهنا، عبدالله علی (1413ق). لسان اللسان: تهذیب لسان العرب، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  35. هاشمی رفسنجانی، اکبر و محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن (بی‎تا). تفسیر راهنما؛ قم: مؤسسه بوستان کتاب.