کارکرد قواعد اخلاقی در نظریه حقوقی اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته حقوق خصوصی، دانشگاه تهران پردیس بین الملل کیش

2 ستادیار دانشکده افسری دانشگاه امام حسین ع

3 استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.

چکیده

مقاله پیش رو در پی پاسخ به دو سوال اساسی است. اول اینکه رابطه میان حقوق و اخلاق چگونه است؟ هر چند اصل وجود رابطه میان این دو حوزه مهم اجتماعی روشن به نظر می رسد اما کیفیت نسبت این دو با یکدیگر واضح نیست. نسبت میان اخلاق و حقوق از دیرباز محل مناقشه فلاسفه اخلاق و حقوقدانان بوده است. دلیل این اختلاف، تفاوت در میان مکاتب فکری مختلف حقوقی و اخلاقی است. در دیدگاه اسلامی منشاء هر دو حوزه اخلاق و حقوق به خواست شارع بر می گردد و به همین جهت مکتب اخلاقی اسلام رابطه ای متفاوت از سایر مکاتب اخلاقی با حقوق پیدا خواهد کرد. سوال دوم این است که اخلاق به عنوان حوزه ای متفاوت و در عین حال مرتبط با حقوق چگونه می تواند در روند قانون گذاری تاثیر گذار باشد؟ آیا قانونگذار می تواند احکام اخلاقی را که طبعاً فاقد ضمانت اجرای حقوقی اند از پشتبانی قهری حاکمیت برخوردار سازد؟ با مراجعه به آثار فقها در حوزه اختیارات حاکم اسلامی، به نظر می رسد اگر تئوری مصلحت امام (ره) را مبنا بگیریم، قانونگذار می تواند هر مصلحت مورد تایید کارشناسان را به عنوان قانون وضع کند بنابر این احکام اخلاقی هم اگر مصلحت جامعه اقتضا کند توان تبدیل به قانون را خواهند داشت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The function of moral rules in Islamic legal theory

نویسندگان [English]

  • taha merghati 1
  • shaban haghparast 2
  • mahdi shakeri 3
1 tehran university
2 imam hossein university
3 tehran university
چکیده [English]

The following article seeks to answer two basic questions. First, what is the relationship between law and ethics? Although the principle of the relationship between these two important social areas seems clear, the quality of the relationship between the two is not clear. The relationship between ethics and law has long been a point of contention between moral philosophers and jurists. The reason for this difference is the difference between the different schools of law and ethics. In the Islamic view, the origin of both the field of ethics and law goes back to the will of the shari'a, and therefore the moral school of Islam will find a different relationship with law than other moral schools. The second question is how ethics as a different and at the same time law-related field can influence the legislative process? Can the legislature enforce the rule of law on moral judgments that naturally lack legal guarantees? Referring to the works of jurists in the field of authority of the Islamic ruler, it seems that if we are based on the theory of expediency of Imam (ra), the legislator can establish any expediency approved by experts as law, so moral rules if the interest of society requires. They will have the power to become law.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The relationship between ethics and law
  • customary ethics
  • Islamic ethics
  • government ruling
  • expediency theory
  1. ‏‫ ابن منظور، محمد بن مکرم. (۱۴۰۸). لسان العرب (18 جلدی). (علی شیری، محقق) (ج1). دار احیاء التراث العربی. بیروت.
  2. ‏‫اسماعیلی یزدی، عباس. (۱۴۲۸). ینابیع الحکمة (ج 4). مسجد مقدس جمکران. قم.
  3. ‏‫الهامی، داوود. (۱۳۷۶). قلمرو اخلاق وحقوق. درسهایی از مکتب اسلام، (شماره10). صص 20-26.
  4. ‏‫امینی پژوه، حسین؛ و کعبی، عباس. (۱۳۹۷). در جستجوی نظریه ای قانونگذاری در آثار برخی از فقیهان معاصر امامیه. فصلنامه حکومت اسلامی، (شماره 1). صص 57-84.
  5. ‏‫پاپکین، ریچارد. (۱۳۸۹). کلیات فلسفه. (سید جلال الدین مجتبوی، مترجم). نشر حکمت. تهران.
  6. ‏‫پالمر. (۱۳۸۵). مسائل اخلاقی. (ال بویه، مترجم). پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی. قم.
  7. ‏‫جعفر السبحانی التبریزی (۱۳۸۷). إسلام و مطالبات العصر او دور الزمان و المکان فی الاستنباط. موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان. قم.
  8. ‏‫جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (۱۳۹۸). مقدمه عمومی علم حقوق.گنج دانش. تهران.
  9. ‏‫جوادی آملی، عبدالله، (۱۳۹۸). ولایت فقیه: ولایت فقاهت و عدالت. اسراء. قم.
  10. ‏‫ــــــــــــــــــ ، (۱۳۸۵). حق و تکلیف در اسلام. مرکز نشر اسرا. قم.
  11. ‏‫خسروی، حسن. (۱۳۹۴). حقوق اساسی. انتشارات خرسندی. تهران.
  12. ‏‫خمینی، سید روح الله. (۱۴۳۴). ولایت فقیه (حکومت اسلامی). موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (س). تهران.
  13. ‏‫دهقانی، محمد حسن. (۱۳۷۸). سعادت در مکاتب سعادت گرا (نقد و بررسی مکاتب اخلاقی سقراط افلاطون ارسطو). مجله معرفت. (شماره 128) .
  14. ‏‫دورکین، رونالد. (۱۳۷۸). حقوق و اخلاق. (محمد راسخ، مترجم)، تحقیقات حقوقی، (شماره 25 و 26). صص 25-37.
  15. ‏‫دیرباز، عسگر؛ و اصلانی، محمد. (۱۳۹۵). تحقیق انتقادی «تعریف اخلاق» از دیدگاه فلاسفه ی غربی معاصر. مجله پژوهش‎های اخلاقی. (شماره 3). صص 83-104.
  16. ‏‫راغب‌ اصفهانی‌، حسین‌بن‌ محمد. (بی تا). معجم‌ مفردات‌ الفاظ‌القرآن‌. (ندیم‌ مرعشی‌، مترجم). مکتبه‌المرتضوی‌. تهران‌.
  17. ‏‫رهنما، علی. (۱۳۹۰). نقش نیت در ارزشهای اخلاقی. پژوهش‎های قرآنی، (شماره 68)، 4-19.
  18. ‏‫ری شهری، محمد. (۱۳۸۹). میزان الحکمة. (حمیدرضا شیخی، مترجم) (ج 1). مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث. سازمان چاپ و نشر، قم.
  19. ‏‫سبحانی تبریزی، جعفر. (۱۴۱۱). الالهیات علی هدی الکتاب و السنه و العقل (ج 4). مؤسسة الإمام الصادق7، قم.
  20. ‏‫ ــــــــــــــــــ ، (۱۴۰۴). معالم التوحید فی القرآن الکریم (ج 1). دار الاضواء. بیروت
  21. ‏‫ ــــــــــــــــــ ، (بی‌تا-الف‌). الاعتصام بالکتاب و السنه. المجمع العالمی لاهل البیت (علیهم السلام). قم.
  22. ‏‫ ــــــــــــــــــ ، (بی‌تا-ب‌). التوحید و الشرک فی القرآن. موسسه امام صادق علیه السلام. قم.
  23. ‏‫ ــــــــــــــــــ ، (۱۳۸۶). الاحکام الشرعیة بین الثوابت و المتغیرات. مجله فقه اهل بیت (علیهم السلام)، (شماره 48)، 161-172.
  24. ‏‫ ــــــــــــــــــ ، (۱۴۱۵). الرسائل الأربع ( ج4). انتشارات امام صادق. قم.
  25. ‏‫ ــــــــــــــــــ ، (۱۳۷۷). حسن و قبح عقلی، پایههای اخلاق جاودان. انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  26. ‏‫ ــــــــــــــــــ ، (۱۹۸۴). معالم النبوة فی القران الکریم، دار الاضواء للطباعة والنشر والتوزیع. قم.
  1. ‏‫ ــــــــــــــــــ ، (بی‌تا). الاسماء الثلاث. موسسه امام صادق علیه السلام. قم.
  2. ‏‫شبان نیا، قاسم؛ و شعبانی، مهدی. (۱۳۹۲). کارآمدی نظریة ولایت فقیه در تأمین مصلحت عمومی. حکومت اسلامی، (شماره 67)، 33-60.
  3. ‏‫شبّر، سید عبدالله. (۱۳۷۷). کتاب الاخلاق. (محمد رضا جباران، مترجم). هجرت. قم.
  4. ‏‫صافی، لطف‌ الله. (۱۳۹۳). ولایت تکوینی و ولایت تشریعی (ج1). دفتر تنظیم و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی. قم.
  1. ‏‫صافی، لطف‌ الله. (بی‌تا). الاحکام الشرعیه ثابته لا تتغیر (ج1). دار القرآن الکریم، قم.
  2. ‏‫صدرالمتالهین. (۱۳۸۴). اسفار اربعه. (محمد خاجوی، مترجم). ایران مصور.
  3. ‏‫طباطبائی، محمدحسین. (۱۳۸۵). ترجمه تفسیرالمیزان. محمدی، دارالعلم، تهران.
  4. ــــــــــــــــــ ، (۱۳۸۹). بدایه الحکمه (ج 2). بوستان کتاب، قم.
  5. ــــــــــــــــــ ، (۱۳۸۵). نهایه الحکمه (ج 2).بوستان کتاب، قم.
  6. طوسی، خواجه نصیرالدین. (۱۳۵۶). اخلاق ناصری. (مجتبی مینوی، مصحح). شرکت سهامی انتشارات خوارمی. تهران.
  7. ‏‫عامر، عبدالعزیز. (۱۹۷۷). المدخل لدراسة القانون المقارن بالفقه الإسلامی: نظریة القانون. دار الغریب لطباعه و النشر و التوزیع. قاهره.
  8. ‏‫غلامی، علی. (۱۳۹۰). حقوق و اخلاق از تلاقی تا تفاهم. مجله پژوهشنامه حقوق اسلامی، (شماره 34). ص 29-46.
  9. ‏‫کاپلستون، فردریک. (۱۳۹۳). تاریخ فلسفه. (سید جلال الدین مینوی، مترجم) (ج 1). اتتشارات علمی فرهنگی. تهران.
  10. ‏‫کاتوزیان، ناصر. (۱۳۸۶). جایگاه اخلاق در حقوق. فصلنامه اخلاق در علوم، (شماره 15). صص 29-36.
  1. ‏‫کاتوزیان، ناصر، (۱۳۸۸). فلسفه حقوق. شرکت سهامی انتشار. تهران.
  2. ‏‫ ــــــــــــ ، (۱۳۹۴). کلیات حقوق (نظریه عمومی). گنج دانش. تهران.
  3. ‏‫متقی‌، علی‌ بن‌ حسام‌الدین‌. (۱۴۱۳). کنز‌العمال‌ فی‌ سنن‌‌الاقوال‌ و‌الافعال‌. (صفوة سقا، مصحح). موسسه‌ الرساله‌. بیروت.
  4. ‏‫مجتهدی، کریم. (۱۳۹۴). فلسفه نقادی کانت. شرکت چاپ و نشر بین الملل. تهران.
  1. ‏‫مصباح‌ یزدی، محمد تقی‌. (۱۳۸۹). آموزش فلسفه. (موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)). موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، انتشارات. قم.
  2. ‏‫ ــــــــــــــــــ ، (۱۳۷۸). فلسفه اخلاق: سلسله دروس اندیشههای بنیادین اسلامی. موسسه آموزشی امام خمینی. قم.
  1. ‏‫ ــــــــــــــــــ ، (۱۳۹۱). دروس فلسفه اخلاق. شرکت چاپ و نشر بین الملل. تهران.
  2. ‏‫مکارم شیرازی، ناصر. (۱۳۸۰). بحوث فقهیه هامه (ج 1). مدرسة الإمام علی بن أبی طالب7، قم.
  3. ‏‫ ــــــــــــــــــ ، (۱۳۷۹). رهبران بزرگ ومسئولیتهای بزرگتر. بازیابی 15 آذر 2020، از ‪https://www.ghbook.ir
  4. ‏‫ ــــــــــــــــــ ، (۱۳۶۶). عناوین اولیه و عناوین ثانویه در یک بحث ساده و روشن. درسهایی از مکتب اسلام، صص12-14.
  5. ‏‫منتظری، حسینعلی. (۱۴۰۱). دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه.انتشارات دارالفکر، قم.
  6. ‏‫موسوی بجنوردی، سیدمحمد. (۱۳۸۵). بررسی نقش اخلاق در فقه و حقوق با رویکردی بر نظریات امام خمینی (س). پژوهشنامه متین، (شماره 31 و32). صص 23-42.
  7. ‏‫میرمحمدصادقی، حسین. (۱۳۸۸). رابطه اخلاق و حقوق. مجله آیین، (شماره24و25).
  8. ‏‫نراقی، احمد. (۱۳۷۶). جامع السعاده. (محمد مجتهدی، مترجم).انتشارات علمی فرهنگی. تهران.
  9. ‏‫هاشمی، سید حسین. (۱۳۸۱). مجمع تشخیص مصلحت نظام (تحلیل مبانی فقهی و حقوقی). مرکز مطالعات و پژوهشهای فرهنگی حوزه علمیه. قم.
  10. ‏‫هیر، ریچارد مروین. (۱۳۸۳). زبان اخلاق. طه. قم.
  11. Bastiat, Frederic. (1991). the Law. World Library Inc.
  12. Cambridge dictionary. (n.d.). Retrieved July 08, 2021, from dictionary. Cambridge. Org/dictionary/english/ethic
  13. Longman Dictionary of Contemporary English. (n.d.).
  14. Nunes, Everardo Duarte. (2008). Ethical aspects considered by researchers who use qualitative approaches in health. Ciência & Saúde Coletiva, 13 (2), 351-360
  15. Slote, Michael. (2003). Moral from motives. NewYork: Oxford University Press.
  16. Siqueira, Belmiro; & Garmendia, José A. (1981). Dicionário de ciências sociais. Revista de Administração Pública, i15 (4) , 127-131.