گذشت بزرگوارانه؛ تحلیل چیستی «صفح» در قرآن، با تأکید بر دیدگاه علامه جوادی آملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی، پژوهشکده فرهنگ ومعارف قرآن

چکیده

صفح، از آموزه‌های معاشرت اسلامی است که قرآن کریم در چندین آیه به آن دعوت کرده است. گرچه برخی از واژه‌پژوهان و مفسران، صفح و عفو را هم‌معنا دانسته‌اند، به نظر برخی دیگر از لغت‌دانان و بسیاری از مفسران، از جمله علامه جوادی آملی، صفح که در قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم-السلام به «جمیل/زیبا» وصف شده، معنایی متفاوت با عفو دارد و برتر از عفو و برخاسته از کرامت نفسانی ویژه‌ای است، زیرا عفو به معنای ترک انتقام؛ ولی صفح، به معنای صرف نظر کردن از اصل تبهکاری، زدودن کینه و ناراحتی از دل، و صفحه‌گردانی کریمانه و ندیدن صفحه‌ای از خاطرات خود که خطا و زشتی و تجاوز دیگران بر آن نقش بسته، و چشم‌پوشی از آن و گشودن صفحه‌ای زیبا و فراموش کردن خطای خطاکار است که از آثار آن نه تنها ترک انتقام، بلکه ترک نکوهش و سرزنش شخص خطاکار است. ادلّه و شواهد دیدگاه دوم عبارت‌اند از: تصریح برخی واژه‌پژوهان و کتاب‌های فروق ‌اللغه؛ هماهنگی معنای اصطلاحی یادشده با معنای لغوی؛ شاهد قرآنی؛ شاهد روایی و آرای مفسران، به ویژه مفسران ادیب. در این مقاله این ادله و شواهد به تفصیل بررسی می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Generous Forgiveness; (Analysis of What is " Forgiveness" in the Qur'an, Emphasizing the View of Allameh Javadi Amoli)

نویسنده [English]

  • Ali Modaber
Assistant Professor of the Islamic Sciences and Culture Academy, Department of Quranic Culture and Knowledge.
چکیده [English]

"Al-Safh" (Forgiveness) is one of the teachings of Islamic society that the Holy Quran has invited in several verses. However, some scholars and commentators have considered "al-Safh" and "al-Afv" to be synonymous (meaning forgiveness;( According to some other lexicographers and commentators, including Allameh Javadi Amoli, the "al-Safh" described in the Holy Quran and the narrations of the Ahl al-Bayt (as) as "beautiful" has a different meaning from "al-Afv"  and is superior to it. It arises from a special inner dignity, because "al-Afv" means abandoning revenge; But the al-Safh means abandoning the principle of criminality, removing resentment and unhappiness from the heart, and graciously forgiving and not seeing a page of one's own memories - on which the error and aggression of others are involved - and ignoring it and opening a beautiful page and forgetting the mistake of the wrongdoer, the effects of which are not only leaving revenge, but also leaving blame of the wrongdoer. Evidences of the second view are: specifying some words of scholars and dictionaries, coordination of the literal meaning of the term with the technical meaning, Quranic witnesses, witnesses of the narration and opinions of commentators, especially commentators of literature. In this article, after introductory discussions, these evidences are examined in detail.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "al-Safh"
  • "al-Afv"
  • Blame
  • Generous Forgiveness
  • Allameh Javadi

مراجع

  1. ابن أثیر، مبارک بن محمد (1367)؛ النهایة فی غریب الحدیث و الأثر؛ تصحیح: محمود طناحی و طاهر احمد زاوی، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ چهارم.
  2. ابن بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن علی (1376)؛ الأمالی؛ تهران: کتابچی، چاپ ششم.
  3. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1361)؛ معانی الاخبار؛ به کوشش علی اکبر غفاری؛ قم: انتشارات اسلامی، چاپ اول.
  4. ابن درید، محمد بن حسن (1988)؛ جمهرة اللغه؛ بیروت: دارالعلم للملایین، چاپ اول.
  5. ابن فارس، احمد (1404)؛ معجم مقاییس اللغة؛ به کوشش: عبدالسلام محمد هارون؛ قم: مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول.
  6. ابوالسعود العمادی محمد (1983)؛ تفسیر ابی السعود (ارشاد العقل السلیم)؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ اول.
  7. ازهری، محمد بن احمد (1421)؛ تهذیب اللغه؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ اول.
  8. آلوسی، محمود بن عبدالله (1415)؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی؛ تحقیق: علی عبدالباری عطیه، بیروت: دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، چاپ اول.
  9. برقی، احمد بن محمد بن خالد (1371)؛ المحاسن؛ به کوشش جلال الدین‏ محدث؛ قم: دار الکتب الاسلامیه، چاپ دوم.
  10. بستانی، فؤاد افرام (1375)؛ فرهنگ ابجدی؛ تهران: انتشارات اسلامی، چاپ دوم.
  11. بقاعی، ابراهیم بن عمر (1415)؛ نظم الدرر فی تناسب الآیات والسور؛ بیروت: دار الکتب العلمیه، چاپ سوم.
  12. بلاغی نجفی، محمد جواد (1420)؛ آلاء الرحمان فی تفسیر القرآن؛ تحقیق: واحد تحقیقات اسلامی بنیاد بعثت؛ چاپ اول، قم: بنیاد بعثت، چاپ اول.
  13. بیضاوی، عبدالله بن عمر (1418)؛ انوارالتنزیل و أسرارالتأویل؛ تحقیق: محمد عبدالرحمان المرعشلی؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول.
  14. پانی پتی، ثناء الله (1412)؛ التفسیر المظهری؛ کویته: مکتبة رشدیه، چاپ اول.
  15. تستری، سهل بن عبدالله (1423)؛ تفسیر التستری؛ تحقیق: عیون سود، محمد باسل، بیروت: دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، چاپ اول.
  16. ثعلبی نیشابوری، احمد بن ابراهیم (1422)؛ الکشف و البیان عن تفسیر القرآن؛ بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول.
  17. جوادی آملی، عبدالله (1388)؛ تسنیم ج1؛ قم: مرکز نشر اسراء، چاپ هشتم.
  18. ــــــــــــــــــ (1389)؛ تسنیم ج4؛ قم: مرکز نشر اسراء، چاپ ششم.
  19. ــــــــــــــــــ (1389الف)؛ تسنیم ج6؛ قم: مرکز نشر اسراء، چاپ هشتم.
  20. ــــــــــــــــــ (1387)؛ تسنیم ج11؛ قم: مرکز نشر اسراء، چاپ دوم.
  21. ــــــــــــــــــ (1388)؛ تسنیم ج16؛ قم: مرکز نشر اسراء، چاپ دوم.
  22. ــــــــــــــــــ (1389ب)؛ تسنیم ج22؛ قم: مرکز نشر اسراء، چاپ اول.
  23. ــــــــــــــــــ (1384)؛ حماسه و عرفان؛ قم: مرکز نشر اسراء، چاپ هشتم.
  24. جوهری، اسماعیل بن حماد (1376)؛ الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة؛ تحقیق: احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دارالعلم للملایین، چاپ اول.
  25. حرانی، حسن بن شعبه (1404)؛ تحف العقول عن آل الرسول؛ قم: انتشارات جامعه مدرسین، چاپ دوم.
  26. حقی بروسوی، اسماعیل (بی‎تا)؛ تفسیر روح البیان؛ بیروت: دارالفکر، چاپ اول.
  27. حوی، سعید (1424)؛ الاساس فی التفسیر؛ قاهره: دار السلام، چاپ ششم.
  28. خسروانی، علی‎رضا (1390)؛ تفسیر خسروی؛ تحقیق: محمد باقر بهبودی، تهران: کتاب‎فروشی اسلامیه، چاپ اول.
  29. رازی، ابوالفتوح، حسین بن علی (1408)؛ روض الجنان و روح الجنان؛ به کوشش محمد جعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح، مشهد: بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی، چاپ اول.
  30. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412)؛ مفردات ألفاظ القرآن؛ بیروت: دارالقلم، چاپ اول.
  31. زحیلی، وهبة بن مصطفی (1418)؛ التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج؛ بیروت – دمشق: دارالفکر المعاصر، چاپ دوم.
  32. زمخشری، محمود بن عمر (1386)؛ مقدمة الأدب: تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران، چاپ اول.
  33. ــــــــــــــــــ (1979)؛ اساس البلاغه؛ بیروت: دار صادر، چاپ اول.
  34. سلطان علی شاه، سلطان محمد بن حیدر (1408)؛ بیان السعادة فی مقامات العباده؛ بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم.
  35. دیلمی، حسن بن محمد (1408)؛ اعلام الدین فی صفات المؤمنین؛ تحقیق: مؤسسة آل البیت علیهم‎السلام قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام، چاپ اول.
  36. سیوطی، جلال الدین (1404)؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ قم: کتابخانه عمومی آیة الله مرعشی نجفی، چاپ اول.
  37. شاه عبدالعظیمی، حسین (1363)؛ تفسیر اثنی عشری؛ تهران: میقات، چاپ اول.
  38. شبّر، سید عبدالله (1407)؛ الجوهر الثمین فی تفسیرالقرآن الکریم؛ تحقیق: سید محمد بحرالعلوم؛ کویت: مکتبة الألفین، چاپ اول.
  39. شبّر، سیدعبدالله (1412)؛ تفسیر القرآن الکریم؛ بیروت: دار البلاغة للطباعة و النشر.
  40. شوکانی، محمد (1414)؛ فتح القدیر؛ دمشق: دار ابن کثیر، چاپ اول.
  41. صادقی تهرانی، محمد (1406)؛ الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنّه؛ قم: فرهنگ اسلامی، چاپ دوم.
  42. صالح، صبحی (1414)؛ نهج‏البلاغه؛ قم: انتشارات هجرت، چاپ اول.
  43. طباطبایی، سیدمحمد حسین (1393)؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: اعلمی، چاپ دوم.
  44. طبرسی، فضل بن حسن (1372)؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ تحقیق: فضل‏الله‏ یزدى طباطبایى، تهران: ناصر خسرو، چاپ سوم.
  45. طریحی، فخر الدین بن محمد (1375)؛ مجمع البحرین؛ تحقیق: احمد حسینی اشکوری، تهران: مرتضوی، چاپ سوم.
  46. طوسی (شیخ طوسی) محمدبن حسن (بی‎تا)؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تحقیق: احمد قصیر عاملى؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربى، چاپ اول.
  47. عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه (1373)؛ نور الثقلین فی تفسیر القرآن؛ به کوشش سیدهاشم رسولی محلاتی؛ مؤسسه اسماعیلیان، چاپ چهارم.
  48. عسکری، حسن بن عبدالله (1400)؛ الفروق فی اللغه؛ بیروت: دار الآفاق الجدیده، چاپ اول.
  49. فضل الله، سیدمحمد حسین (1419)؛ من وحی القرآن؛ بیروت: دار الملاک للطباعُة و النشر، چاپ اول.
  50. فیض کاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی (1418)؛ الاصفی؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول.
  51. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1415)؛ تفسیر الصافی؛ تصحیح: حسین أعلمی، تهران: مکتبة الصدر، چاپ دوم.
  52. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (1415)؛ القاموس المحیط؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ اول.
  53. فیّومی، احمد بن محمد (1414)؛ المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى‏؛ قم: مؤسسة دار الهجره، چاپ دوم.
  54. قرائتی، محسن (1383)؛ تفسیر نور؛ تهران: مرکز فرهنگی درس‎هایی از قرآن، چاپ اول.
  55. قرشی بنابی، علی اکبر (1371)؛ قاموس قرآن؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ ششم.
  56. قرطبی، محمد بن احمد (1364)؛ الجامع لاحکام القرآن؛ تهران: ناصر خسرو، چاپ اول.
  57. قطب، سید (1425)؛ فی ظلال القرآن؛ بیروت: دار الشروق، چاپ سی و پنجم.
  58. قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا (1368)؛ کنز الدقائق و بحر الغرائب؛ تحقیق: حسین درگاهی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، چاپ اول.
  59. کاشانی، فتح الله بن شکر الله (1423)؛ زبدة التفاسیر؛ تحقیق: مؤسسة المعارف الاسلامیه، چاپ اول.
  60. ـــــــــــــــــــــــــــ (بی‎تا)؛ منهج الصادقین فی إلزام المخالفین؛ تهران: کتاب‎فروشی اسلامیه، چاپ اول.
  61. مدرسی، سیدمحمدتقی (1419)؛ من هدی القرآن؛ تهران: دار محبی الحسین، چاپ اول.
  62. مراغی، احمد مصطفی (بی‎تا)؛ تفسیر المراغی؛ بیروت: دار الفکر، چاپ اول.
  63. مصطفوی، حسن (1430)؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ بیروت- قاهره- لندن: دارالکتب العلمیه و مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، چاپ سوم.
  64. ـــــــــــــــ (1380)؛ تفسیر روشن؛ قم: مرکز نشر کتاب، چاپ اول.
  65. مغنیه، محمد جواد (1424)؛ التفسیر الکاشف؛ تهران: دار الکتاب الاسلامی، چاپ اول.
  66. مکارم شیرازی و همکاران (1371)؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ دهم.
  67. مکارم شیرازی، ناصر (1385)؛ اخلاق درقرآن؛ قم: مدرسة الامام علی بن ابی طالب علیه السلام، چاپ چهارم.
  68. موسوی سبزواری، سیدعبدالأعلی (1409)؛ مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن؛ [بی‎جا] دفتر سماحة آیة الله العظمی سبزواری، چاپ سوم.
  69. نسفی، عبدالله بن احمد (1416)؛ تفسیر النسفی مدارک التنزیل و حقائق التأویل؛ بیروت: دار النفائس، چاپ اول.
  70. نووی، محمد (1417)؛ مراح لبید لکشف معنی القرآن المجید؛ تحقیق: محمد امین ضناوی، بیروت: دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، چاپ اول.
  71. هاشمی رفسنجانی، اکبر و محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن (1386)؛ تفسیر راهنما؛ قم: مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار