اسلام، اخلاق و خودمهارگری روان‌شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموختۀ حوزۀ علمیه قم و کارشناس ارشد روان‌شناسی، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره.

چکیده

همگان این مطلب را تصدیق می‌کنند که افراد، یک‌سری قواعد اخلاقی دارند که با آن، اعمال صحیح را از ناصحیح، متمایز می‌سازند. این قواعد اخلاقی، اعمال خودخواهانه، تکانشی، و کوته‌بینانه را محکوم کرده، در مقابل، اعمالی را تقویت می‌کنند که به منافعی در چشم‌انداز بالاتر می‌انجامد. در نتیجه، افراد دست به انتخاب می‌زنند. توانایی برای چنین انتخاب‌هایی، «خودمهارگری» نامیده می‌شود. امروزه در روان‌شناسی، خودمهارگری، یک توانایی شناخته می‌شود که رفتار فرد را تا مرز قواعد و معیارهای پذیرفته‌شده می‌رساند. اما شاید هر کسی در عمل براساس ایده‌های اخلاقی خود، در برخی جهات، ناکامی‌هایی داشته باشد. پس نیروی خودمهارگری به یاری و کمک، نیازمند است و آموزه‌های ادیان می‌توانند در این زمینه مؤثر باشند. ظاهراً در آموزه‌های اسلامی، بسیاری از فضیلت‌های اخلاقی، از موفقیت در خودمهارگری ناشی می‌شوند. مثلاً فضیلت‌هایی چون حزم، کرامت، صبر، و بالاتر از همه «تقوا»، از خودمهارگری سرچشمه می‌گیرند. در مقابل، رذایل اخلاقی آزمونی برای خودمهارگری در این حیطه به شمار می‌آیند. بنابراین هدف این مقاله، بررسی توان دین اسلام در پرورش رفتارهای فضیلت‌مندانۀ اخلاقی با ارتقای عوامل خودمهارگری می‌باشد. از بررسی‌ها درمی‌یابیم که دین اسلام با پنج شیوه، باعث ارتقای خودمهارگری می‌شود که عبارتند از: «ارائه معیارهای روشن»، «ایجاد انگیزش برای رفتار اخلاقی»، «نظارتگری بر رفتار»، «مدیریت تمایلات ناشایست»، و «مهار و تنظیم هیجانات».  

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Islam, Ethics and Psychological Self-control

نویسنده [English]

  • Hamid Rafi’ee Honar
چکیده [English]

Everyone would admit that individuals have a set of ethical codes by the help of which they distinguish good deeds from bad deeds. Such ethical codes would condemn selfish, impulsive and shortsighted actions on the one hand, and reinforce actions that would lead to broader perspectives on the other. As a result of these sets of codes, people start making choices. The ability of making such choices is what is referred to as ‘self-control’. Nowadays, self-control is recognized in psychology as a capability that keeps an individual’s behavior within the boundaries of the accepted rules and criteria. However, it is possible for everyone to have experienced some failures, in some cases, based on his own idea of ethical codes. Therefore, the power of self-control needs assistance and help and the teachings of the religions can be rather effective in this regard. Apparently, according to the teachings of Islam, a wide variety of moral virtues arise from success in self-control. For instance, virtues such as discretion, dignity, patience, and above all ‘piety’ all originate from self-control. On the contrary, moral vices are considered to be a test for self-control in this regard. Thus, the present paper aims at investigating the capability of Islam in cultivating virtuous and ethical behavior in the people through reinforcing and promoting self-control factors. Through these studies we will realize that Islam pursues the reinforcement and promotion of self-control through five methods which are as follows: ‘offering clear standards’, ‘creating incentive for moral behavior’, ‘monitoring the individuals’ behavior’, ‘managing the indecent desires’, and ‘containing and regulating the emotions’.    

کلیدواژه‌ها [English]

  • ethics
  • psychology
  • Islam
  • self-control
  • Piety
##قرآن کریم. ##
آمدی، عبدالواحد (1366)، غررالحکم و دررالکلم، قم، دفتر تبلیغات حوزه علمیه. ##
ارس‍طاطالی‍س (1381)، اخ‍لاق‌ ن‍ی‍ک‍وم‍اخ‍وس‌، ت‍رجمۀ اب‍وال‍ق‍اس‍م‌ پ‍ورح‍سینی، ت‍ه‍ران، ان‍ت‍ش‍ارات‌دان‍ش‍گ‍اه‌ ت‍ه‍ران‌. ##
پسندیده، عباس (1388)، اخلاق پژوهی حدیثی، تهران، سمت. ##
جوادی آملی، عبدالله (1383)، تسنیم، تفسیر قرآن کریم (ج2)، تنظیم و ویرایش علی اسلامی، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ چهارم. ##
جوادی آملی، عبدالله ، (1385)، تسنیم، تفسیر قرآن کریم (ج7)، تنظیم حسن واعظی، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ دوم. ##
جوادی آملی، عبدالله ، (1385)، تسنیم، تفسیر قرآن کریم (ج9)، تحقیق و تنظیم حسن واعظی و حسین اشرفی، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ اول. ##
جوادی آملی، عبدالله ، (1377)، تفسیر موضوعی قرآن کریم، مراحل اخلاق در قرآن، تنظیم و ویرایش علی اسلامی، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ اول. ##
حر عاملی، محمد بن حسن (1409)، وسائل الشیعه، قم، مؤسسۀ آل البیت. ##
خدایاری فرد، محمد؛ روح الله، شهابی و سعید اکبری زردخانه (1388) «رابطۀ دینداری و خودکنترلی پائین با استعداد سوء مصرف مواد در دانشجویان»، رفاه اجتماعی، سال نهم، شماره 34. ##
دیلمی، احمد؛ و مسعود آذربایجانی (1379)، اخلاق اسلامی، تدوین نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، قم، دفتر نشر و پخش معارف. ##
رفیعی هنر، حمید؛ و مسعود جان بزرگی (1389)، «رابطه جهت‌گیری مذهبی و خودمهارگری»، فصلنامۀ روان‌شناسی و دین، سال سوم، شماره اول. ##
رفیعی هنر، حمید ، (1390)، ساخت مقیاس خودمهارگری بر اساس منابع اسلامی، پایان نامه کارشناسی ارشد،، 1390هـ.ش، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی;. ##
طباطبایی، سید محمدحسین (1374)، المیزان‏ فی تفسیر القرآن، ترجمۀ سید محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه، چاپ پنجم. ##
فتحعلی‌خانی، محمد (1379)، آموزه‌های بنیادین علم اخلاق، دفتر تحقیقات و تدوین متون درسی مرکز جهانی علوم اسلامی، قم، شهریار، نسخۀ الکترونیکی. ##
کلینی، محمد بن یعقوب (1365)، اصول کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه. ##
مجلسی، محمدتقی (1404)، بحارالانوار، بیروت، موسسه الوفاء. ##
مصباح یزدی، محمدتقی (1385)، آیین پرواز (1)، تلخیص جواد محدثی، قم، انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی;.##
مصباح یزدی، محمدتقی ، (1387)، خودشناسی برای خودسازی، به سوی خودسازی (از مجموعۀ مشکات)، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;.##
مصباح یزدی، محمدتقی ، (1388)، اخلاق در قرآن (1)، تحقیق و نگارش محمدحسین اسکندری، قم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، چاپ دوم. ##
مصباح یزدی، محمدتقی ، (1388)، اخلاق در قرآن (2) (از مجموعۀ مشکات)، قم، انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، چاپ دوم. ##
مطهری، مرتضی (1368)، آشنایی با قرآن، ج 6، تهران، انتشارات صدرا، چاپ سوم. ##
نوری الطبرسی، حسین (1407)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، موسسۀ آل البیت. ##
نرم افزار «جامع الاحادیث نسخه 5/2»، قم، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. ##
نرم افزار «جامع التفاسیر 2» (نورالانوار 3)، قم، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. ##
Baumeister, R. F., & Exline, J. J. Virtue, Personality, and Social Relations: Self-Control as the Moral Muscle. Journal of Personality Vol.67 No.6,1999, p.1165-1194. ##
Baumeister, R. F., Schmeichel, B. J., & Vohs, K. D. Self-Regulation and the Executive Function: The Self as Controlling Agent. In A. W. Kruglanski & E.T. Higgins(Eds.), Social psychology: Handbook of basic principles (pp 516-539). New York: Guilford Press ,2007. ##
Desmond, S. A., Ulmer, J. T., & Bader, C. D. Religion, Prosocial Learning, Self-control, and Delinquency. Paper presented at the annual meeting of the American Society of Criminology, Atlanta, GA, No, 2007. ##
Elia, J. A. Virtue and Self-Control. The University of Texas at Austin May Manuscript submitted for publication,2004. ##
Geyer, A. L., & Baumeister, R. F. Religion, Morality, and Self-Control: Values, Virtues, and Vices. In R.F. Paloutzian,& C.Park (Eds.), Handbook of the psychology of religion and spirituality(pp412-434) , New York : Guilford Press,2005. ##
Hofmann, W., & Fritz, S. Impulse and Self-Control From a Dual-Systems . Perspectives on Psychological Science, Vol 4,No 2, 2009,p 162-176. ##
Kruglanski, A. W; Kőpetz, C. Unpacking the Self-Control Dilemma and Its Modes of Resolution . In R. Hassin, K. Ochsner, & Y. Trope (Eds.), Self Control in Society, Mind, and Brain (pp. 297-311). New York, NY: Oxford University Press.2010. ##
McCullough ,M. E. & Brian, L. B. Religion, Self-Regulation, and Self-Control: Associations, Explanations, and Implications. Psychological Bulletin, Vol. 135, No. 1, 2009,p 69–93. ##
Muraven. M, & Baumeister, R. F. Self-Regulation and Depletion of Limited Resources: Does Self-Control Resemble a Muscle?. Psychological Bulletin Vol. 126, No. 2,2000,p 247-259. ##
Tangney, J.P., Baumeister, R.F., & Boone, A.L. High self control predicts good adjustment, less pathology, better grades and interpersonal success. Journal of Personality, No 72, 2004,p 271–322. ##
Vitell, S. J., Bing, M. N., Davison, H. K., & Ammeter, A. P. Religiosity and Moral Identity:The Mediating Role of Self-Control . Journal of Business Ethics , No88(4), 2009,p 601-613. ##
Vohs, K. D , & Baumeister, R. F. Understanding Self-Regulation An Introduction. In R. Baumeister & K.Vohs (Eds.), Handbook of self-regulation: Research, theory, and application(pp.1-12). NewYork: Guilford Press, 2004. ##
Vohs, K. D., & Schmeichel, B. J. Self-regulation: How and why people reach (and fail to reach) their goals. In C. Sedikides & S. J. Spencer (Eds.), Frontiers in social psychology: The self (pp. 139-162),2007. ##
Zimmerman, Barry.J. Attaining self-regulation :a social cognitive perspective, In M. Boekaerts ; P. Pintrich & M.Zeidner(Eds.), Handbook of self-regulation(pp13-39), NewYork:Academic Press.2000.##