روش مفهوم‌شناسی موضوعات اخلاقی و کاربست آن در مفهوم حیا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه قرآن و حدیث

چکیده

مفهوم‎شناسی موضوعات اخلاقی از مهم‌ترین مراحل دین‎پژوهیِ متن‎محور است. هدف این پژوهش، بررسی روش مفهوم‎شناسیِ موضوعات اخلاقی و تطبیق آن بر موضوع حیا است. یافته‎های پژوهش آن است که مراحل مفهوم‎شناسی عبارت است از: 1. واژه‎پژوهی به‌معنی جمع‌آوری، بررسی و تحلیل دیدگاه لغت‎شناسان و متخصصان؛ 2. مفهوم‎پژوهیِ دینی به‌معنی بررسی متون دینی و استخراج ویژگی‎های مؤثر در تعریف؛ 3. استخراج تعریف به‌معنی مشخص کردن مؤلفه‎های اساسی تعریف و مناسبات آن‌ها؛ 4. تحلیل و تبیین تعریف با بررسی ابعاد موضوع‎شناختی، هستی‎شناختی و انسان‎شناختی. براین‌اساس، حیا ترکیبی است از حرمت تمدیدشده، نظارت ادراک‌شده و خودمهارگری. نتیجه اینکه 1ـ مفهوم‎شناسی به لغت‎شناسی منحصر نمی‎شود و 2ـ حرکت روشمند در مفهوم‎شناسیِ موضوعات دینی، نیازمند ترویج روش و آموزش آن به پژوهشگران و دانش‎پژوهان حوزۀ دین است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Semantics Methodology for Ethical Subjects and its Application to the Concept of Modesty

نویسنده [English]

  • abbas pasandide
دانشیار دانشگاه قرآن و حدیث
چکیده [English]

The semantics of ethical subjects is an important stage in textual religious studies. The present paper is a study on the semantics of ethical subjects and its application to the concept of modesty. The methodology is a descriptive-analytic one and of the kinds of library researches. Semantics has four stages: (1) the etymology, which means gathering, examining and analyzing the views of etymologist and specialists; (2) the religious semantics which means the examination of religious texts and deriving the important qualities of the words from them; (3) finding the definition, which means characterizing the important specifications of the definition and their relationships; and (4) analysis and explanation of the definition by examining the different ontological, humanistic and subject-related sides of the word. According to these principles, modesty is a combination of threatened veneration, perceived supervision and self-controlling. The result is that semantics does not restricted to etymology and methodic move in the semantics of religious subjects requires propagation and instruction of its method to researchers of the religious studies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ethics
  • methodology
  • semantics
  • Religious studies
  • Modesty
آمدی، عبدالواحد التمیمی، (1360ق)، غررالحکم ودررالکلم، تحقیق: میر سیّد جلال الدین محدّث ارموی، دانشگاه تهران.
ابن أبی الحدید، (1387ق)، شرح نهج البلاغه، تحقیق: ابوالفضل ابراهیم، دار احیا الکتب العربیة، قاهره.
ابن اثیر، (1367ش)، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، تحقیق محمّد الطناحی، مؤسسۀ اسماعیلیان ، قم.
ابن درید، أبو بکر محمّد بن حسن ، (1367ش)، جمهرة اللغة، تحقیق: دکتر رمزى منیر بعلبکى، دار العلم للملایین، بیروت.
ابن شعبة، حسن بن علی حرّانی،(1382ش)، تحف العقول، آل علی، قم.
ابن فارس، أحمد بن فارس الرازی (1404ق)، معجم المقاییس فی اللغة، مکتب الاعلام الإسلامی، قم.
 ابن منظور، أبو الفضل جمال الدین محمّد بن مکرم ( 1405ق)، لسان العرب، أدب الحوزه، قم.
إربلی، علی بن عیسی (1401ق) کشف الغمّة فی معرفة الأئمّة، تصحیح: سید هاشم رسولی محلّاتی، دار الکتاب، بیروت.
اسماعیل بن حمّاد الجوهری(1376ق)  الصحاح (تاج اللغة وصحاح العربیة)، تحقیق: احمد عبد الغفور عطار، دار العلم للملایین، بیروت.
ایمان، محمدتقی(1388) مبانی پارادایمی روش‌های تحقیق کمّی و کیفی در علوم انسانی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم.
پسندیده، عباس(۱۳۸۹ش)  اخلاق‏پژوهی حدیثی، سازمان مطالعات و تدوین کتب درسی علوم انسانی دانشگاه‏ها (سمت) و دانشکدۀ علوم حدیث، تهران.
پسندیده، عباس، (1383ش) پژوهشى در فرهنگ حیا، دار الحدیث، قم.
حلوانی، حسین بن محمّد(1383ق) نزهة الناظر، تحقیق: عبدالهادی مسعودی، دار الحدیث، قم.
خلیل بن أحمد فراهیدی(1409ق) العین، مؤسسة دار الهجرة، قم
راغب، حسین بن محمّد الراغب الإصفهانی(1412ق)  مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داوودی، دمشق.
ری شهری محمّد محمّدی(1377ش) میزان الحکمة، ترجمه: حمید رضا شیخی، دار الحدیث، قم.
زبیدی سیّد محمّد مرتضی بن محمّد حسینی(۱۴۱۴ق) تاج العروس، دار الفکر، بیروت.
شریف رضی، محمّد بن حسین موسوی(1424ق) نهج البلاغه، شرح: صبحی الصالح، ‏دار الحدیث، قم.
شیخ صدوق(بی‌تا)، عیون أخبار الرضا، تحقیق: سیّد مهدی حسینی لاجوردی، جهان، تهران.
شیخ صدوق، (1404ق) کتاب من لا یحضره الفقیه، انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، قم.
شیخ صدوق، (1410ق) الخصال، تحقیق: علی اکبرالغفّاری، مؤسسة الأعلمی، بیروت.
شیخ صدوق، (۱۴۱۴ق)  الأمالی،تحقیق: علی اکبر الغفاری، دار المفید، بیروت.
شیخ صدوق، (1364ش) تهذیب الأحکام، دار الکتب الإسلامیة، تهران.
شیخ مفید، (۱۴۰۷ق)  الأمالى، تحقیق: مؤسسة البعثة، مؤسسة البعثة، قم.
صالح بن عبد الله بن حمید(1418ق) نضرة النعیم فی مکارم آخلاق الرسول الکریم، دار الوسیله، دار الوسیلة، جدّة.
طباطبایی، محمدکاظم(1393ش) منطق فهم حدیث، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)، قم.
طبرسی، أحمد بن علی(1413ق) الإحتجاج، اُسوه، قم.
طبرسی، فضل بن حسن(1417ق) إعلام الورى بأعلام الهدی، تحقیق: مؤسسة آل البیت‏(ع)، مؤسسة آل البیت‏(ع) ، قم.
طریحی، فخرالدین بن محمّد، (1414ق)، مجمع البحرین، مؤسسة بعثت، تهران.
قاضی، نعمان، (1412ق) شرح الأخبار فی فضائل الأئمّة الأطهار، تحقیق: سیّد محمّد حسینی جلالی ، مؤسّسة انتشارات إسلامی جامعه مدرّسین، قم.
قیّومی، أحمد بن محمّد، (1414ق) مصباح المنیر، مؤسسة دار الهجرة، قم.
کلینی، محمدبن یعقوب، (بی‌تا) الکافی، تحقیق: علیّ أکبر الغفّاری، دار صعب ودار الکتب الإسلامیة، بیروت و طهران.
گیررتس، دیرک، (1393ش) نظریه‌های معنی‌شناسی واژگانی، ترجمه کوروش صفوی، نشر علمی، تهران.
لاروس(بی‌تا)، فرهنگ عربی‌ـ فارسی، ترجمه حمید طبیبیان، انتشارات امیرکبیر، تهران.
لیثی واسطی، علی بن محمّد‌، (1376ش) عیون الحکم والمواعظ، تحقیق: حسین الحسنی البیرجندی، دار الحدیث، قم.
متقی هندی، علی المتّقی بن حسام الدین، (1409ق)، کنز العمّال، مؤسسه الرسالة، اوّل، بیروت.
مجلسی، محمّد باقر، (1388ق) بحار الأنوار، المکتبة الإسلامیة، تهران.
مسعودی، عبدالهادی، (1386ش) روش فهم حدیث، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‏ها (سمت)، تهران.
نوری، میرزا حسین طَبَرسی، (1408ق)، مستدرک الوسائل، مؤسسه آل البیت، قم.
واعظی، احمد، (1390) نظریه تفسیر متن، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم.