گونه شناسی فریب های نفس اماره؛ چیستی و راه‌های مقابله با آن از منظر آیات و روایات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه فقه تربیت دانشگاه المصطفی

2 دکتری مطالعات برنامه درسی دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

فریب‌های نفس عبارت‌اند از حیله‌گری‌هایی که نفس در حق خود انجام می‌دهد و باعث دور شدن انسان از فضای واقعیت شده، واقعیات را در درون خود، طور دیگری جلوه می‌دهد. این فریب‌کاری معضل بزرگ انسان در سلوک فردی و اجتماعی انسان است. هدف پژوهش کمک به حل این معضل بزرگ از طریق شناخت دقیق انواع این فریب ها و راهیابی به راهکارهای کارآمد برای مقابله با تک‌تک آن‌هاست. به همین جهت از روش تحلیلی و برداشت فقهی از منابع قرآنی و روایی استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد فریب‌های نفس در بدی‌ها و خوبی‌ها شکل‌های گوناگونی مانند تسویل، مبادرت، وسوسه، تسویف و استصعاب به خود می‌گیرند که می‌توان راهکارهایی بینشی(شناخت خدا، شناخت نفس اماره)، گرایشی(تقویت محبت به خدا و اولیاء او، کم کردن محبت و وابستگی به دنیا، ترس از خدا) و عملی(یادآوری مستمر، مخالفت عملی با خواسته‌های نفس، نیرنگ با نفس و یاری‌گرفتن از خدا) را برای مقابله با آن‌ها تجویز کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Deceptions of Spirit of Lasciviousness (Nafs-E Ammareh) What is it and the Ways to Deal with it from the Perspective of Verses and Hadiths

نویسندگان [English]

  • mohammad hadi gharabaghi 1
  • Hassn Najafi 2
1 Student of jurisprudence in education at Al-Mustafa University
2 Department of Curriculum Studies , Faculty of Psychology and Educational Sciences, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The Spirit deceptions are the tricks that the ego does against itself, which causes a person to move away from the space of reality, and makes the reality appear in a different way. This deception is the big problem of man in his personal and social behavior. The aim of the research is to help solve this big problem by knowing the types of these deceptions and finding effective solutions to deal with each one of them. For this reason, the analytical method and jurisprudential interpretation of Quranic and narrative sources have been used. The results of the research showed that self-deceptions in bad and good things take various forms such as Enticements of the Soul, acceleration, temptation, delay and mutiny, which can be insightful solutions (knowing God, knowing the Spirit of Lasciviousness "Nafs-E Ammareh", tendency (strengthening love) He prescribed to God and his saints, reducing love and dependence on the world, fearing God) and practical (continuous reminder, practical opposition to the desires of the self, tricking the self and seeking help from God) to deal with them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Deception of the Soul
  • Spirit of Lasciviousness (Nafs-E Ammareh)؛ Fight the Nafs؛ Jihad with the Soul؛ Enticements of the Soul

مراجع

  1. ابن اثیر، مبارک بن محمد، 1367ش، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، طناحى، محمود محمد/ زاوى، طاهر احمد، ج2، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان‏.
  2. ابن بابویه، محمد بن على‏، 1413 ق، من لایحضره الفقیه، غفارى، على اکبر، ج4، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  3. ابن شعبه حرانى، حسن بن على‏، 1363، تحف العقول‏، غفارى، على اکبر، قم، جامعه مدرسین‏.
  4. ابن فارس، احمدبن فارس، 1404ق، معجم مقائیس اللغه، هارون، عبدالسلام محمد، ج5و6، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
  5. ابن منظور، محمدبن مکرم،1414ق، لسان العرب، ندارد، ج1و6، بیروت، دارصادر.
  6. ابن همام اسکافی، محمدبن همام بن سهیل، 1404ق، التمحیص، مدرسه امام مهدى علیه السلام‏، قم، مدرسه الامام المهدی.
  7. ازهری، محمدبن احمد، 1421ق، تهذیب اللغه، ندارد، ج13، بیروت، داراحیاءالتراث العربی.
  8. امام چهارم‏،على بن الحسین علیه السلام، 1376، الصحیفة السجادیة، ندارد، قم، دفتر نشر الهادى.‏
  9. آقا جمال خوانسارى، محمد بن حسین‏، 1366ش، شرح آقا جمال خوانسارى بر غررالحکم و دررالکلم‏، ندارد، تهران، دانشگاه تهران.
  10. بحرانى، سید هاشم بن سلیمان‏، 1374ش، البرهان فی تفسیر القرآن‏، ندارد، قم، مؤسسه بعثه.
  11. تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، 1366، تصنیف غررالحکم، درایتى، مصطفى‏، ج1، قم، دفتر تبلیغات‏.
  12. جوادی آملی، عبدالله، 1381ش، صورت و سیرت انسان در قرآن، امین دین، غلامعلی، قم، اسراء.
  13. ــــــــــــــــــ ، 1383ش، توحید در قرآن، ندارد، قم، اسراء.
  14. ــــــــــــــــــ ، 1389ش، تسنیم، عابدینی، عبدالکریم، ج13، قم، اسراء.
  15. ــــــــــــــــــ ، 1390ش، «اسارت عقل و امارت نفس در کلام امیرالمومنین7» فصلنامه علمی تخصصی اخلاق، شماره1، ص9تا56، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  16. ــــــــــــــــــ ، 1390ش، تسنیم، واعظی محمدی، حسن، ج24، قم، اسراء
  17. ــــــــــــــــــ ، 1391ش، حکمت علوی، ندارد، قم، اسراء
  18. جوهری، اسماعیل بن حماد، 1376ق، الصحاح، عطار، احمد عبد الغفور، ج3، بیروت، دارالعلم للملایین.
  19. دهقان، اکبر،1379ش، راه رشد، ندارد، قم، مرکزفرهنگی درس‎هایی از قرآن.
  20. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، 1412، مفردات ألفاظ القرآن‏، ندارد، بیروت، دارالقلم.
  21. رئیسیان، غلامرضا؛ پاکزاد، عبد العلی، 1392ش، «مهارت غلبه بر نفس اماره در قرآن»، فصلنامه علمی، ترویجی سراج منیر، شماره 12، ص119تا148، تهران، دانشگاه علامه طباطبائی.
  22. سبحانی نیا، محمد، 1391ش، «نفس و ابعاد مهار آن در قرآن و حدیث»، معرفت اخلاقی، شماره 11، ص47 تا 49، قم، موسسه امام.
  23. ــــــــــــــــــ ، 1392، رفتاراخلاقی انسان با خود، ندارد، قم، دار‌الحدیث.
  • شاکر، محمدکاظم، 1379ش، «وجوه معانی نفس در قرآن»، پژوهش‎های فلسفی کلامی، شماره4، صفحه6تا19، قم، دانشگاه قم.
  • شجاعی، محمد، 1387، مقالات (طریق عملی تزکیه)، ندارد، ج 2، قم، موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان.
  • شیخ حر عاملى، محمد بن حسن‏، 1409ق، وسائل الشیعة، ندارد، ج15و16، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏.
  1. صفائی حائری، علی، 1382ش، قیام، ندارد،قم، لیلة القدر.
  2. ــــــــــــــــــ ، 1384ش، صراط، ندارد، قم، لیلة القدر .
  3. ــــــــــــــــــ ، 1386ش، حرکت، ندارد، قم، لیله القدر.
  4. ــــــــــــــــــ ، 1391ش، تطهیر با جاری قرآن، ندارد، قم، لیلة القدر.
  1. طباطبائی، سیدمحمدحسین، 1417ق، تفسیر المیزان، ندارد، ج6، قم، دفترانتشارات اسلامی جامعه مدرسین.
  2. طوسی، محمدبن الحسن، 1411ق، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ندارد، ج2، بیروت، موسسه الفقه الشیعه.
  3. عزت طلب مقدم، رامین، پسندیده، عباس، رفیعی هنر، حمید، 1397ش، «مفهوم‌شناسی خودفریبی از دیدگاه اسلام و روان‌شناسی»، مجله علمی ترویجی اسلام و پژوهش‎های روان شناختی، شماره 10، ص39تا 66، قم، موسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت.
  4. علیزاده، مهدی؛تیموری فریدنی، علی اکبر، 1396ش، «خودفریبی از منظر روان‌شناسی و اخلاق با تأکید بر اندیشة آیت‌الله جوادی آملی»، مجله علمی پژوهشی اخلاق وحیانی، شماره 12، ص 29 تا 50، قم، موسسه فرهنگی تحقیقاتی اسراء.
  5. فراهیدی، خلیل بن احمد، 1409ق، کتاب العین، ندارد، ج7، قم، نشرهجرت.
  6. فیومی، احمد بن محمد، 1414ق، المصباح المنیر فی غریب شرح الکبیر، ندارد، قم، موسسه دارالهجره
  7. کلینی، یعقوب، 1407ق، اصول کافی (ط-اسلامیه)، غفارى على اکبر و آخوندى، محمد، ج1و2و4و8، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
  8. مجلسی، محمد باقر،1423ق، زادالمعاد فتاح الجنان، اعلمی، علاءالدین، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات.
  9. ــــــــــــــــــ ، 1403ق، بحارالانوار، ندارد، ج64و84و91، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
  10. ــــــــــــــــــ ‏، 1404ق، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول‏، ندارد، ج8، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
  1. مصباح یزدی، محمدتقی، 1393، انسان سازی در قرآن، ندارد، قم، انتشارات موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).
  2. مصطفوی، حسن، 1430ق، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ندارد، ج1و5و13، بیروت، دارالکتب العلمیه.
  3. معارف، مجید؛ احمدیان، احسان، 1393ش، «تزیین شیطان و تسویل نفس»، فصلنامه علمی ترویجی بصیرت و تربیت اسلامی، شماره 28، ص 1 تا 24، تهران، دفتر مطالعات و تحقیقات علوم اسلامی سازمان عقیدتی سیاسی ناجا.
  4. منسوب به جعفربن محمد، 1400ق، مصباح الشریعه، ندارد، بیروت، اعلمی.
  1. منسوب به على بن موسى، امام هشتم7، 1406 ق‏، الفقه المنسوب الی الامام الرضا7،‏ مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، مشهد، مؤسسة آل البیت:.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار