تحلیل معانی و اطلاقات عتاب در نهج البلاغه؛ هم‌سو با روش‌های تربیت اخلاقی (مطالعه موردی نامه‌های17، 39 و 41)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد نهج البلاغه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه ولی عصر. رفسنجان، ایران.

2 استادیار گروه معارف اسلامی و عمومی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه ولی عصر، رفسنجان، ایران.

چکیده

دین اسلام بر محوراخلاق است وکلیه افراد انسانی از حقوق خاصی برخوردار هستند و هرگونه عدم احترام به ساحت انسانی با ذات و فطرت انسانها در تقابل است.این مقاله با هدف تحلیل مصادیق عتاب (نکوهش‌ها و تحقیرها)در نامه‌های نهج البلاغه بر اساس روشهای تربیت اخلاقی،انجام شده است تا مشخص شود که دلایل کاربرد این عبارات از طرف مربی بزرگ بشری چه بوده است.روش انجام پژوهش توصیفی- تحلیلی و معناشناختی بوده است و نامه های 17، 39 و 41نهج البلاغه که دارای این مصادیق بودند مورد تحلیل و بررسی قرار گرفتند.یافته‌های پژوهش حاکی از این است که حضرت امیر(ع)با تأسی به روشهای تربیت اخلاقی از جمله؛تذکر،مواجهه با نتایج اعمال،آگاهی‌بخشی و بینش-دهی،تمثیل،موعظه،محاسبه،انذار و عبرت‌آموزی؛نسبت به آگاهی‌بخشی به مخاطب اهتمام ورزیده و هدف نهایی ایشان از بیان این عبارات؛اعطای بینش به مخاطبان خاص از عمل ناپسند خود و بیدار سازی سایر افراد از مکر وحیله آنان می-باشد.از مجموع روش‌های تربیتی مورد استفاده توسط حضرت(ع)،روش تربیتی آگاهی‌بخشی و بینش‌دهی،دارای بیشترین فراوانی است که مبین اهمیت و تأثیرگذاری این روش،جهت روشنگری و اصلاح بشر،نسبت به سایر روشهای تربیتی می-باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the meanings and applications of reproach in the case study of letters( 17, 39, and 41) of Nahj al-Balagheh in accordance with the moral teaching methods

نویسندگان [English]

  • rezvan naseri esfandegheh 1
  • hossein kamiab 2
  • marzieh kahnooji 2
1 vali-e- asr university
2 vali-e- asr university
چکیده [English]

Islam is based on morality and all human beings have special rights, and any disrespect for human realm is in conflict with the nature of human beings. This article aimed to analyze the examples of reproach )condemnations and humiliations( in the letters of Nahj al-Balaghah based on the methods of ethical education in order to determine why Imam Ali, the great teacher of human beings, had used such terms. The present research was descriptive-analytical and semantics and the Nahj al-Balaghah letters Nos. 17, 39 and 41, which included these terms were analyzed and examined. The results indicate that Imam Ali attempted to inform people by ethical education methods such as warning, confrontation with the results of actions, awareness and insight, allegory, sermon, wrong prohibition, advice and lessons learned. The final goal of Imam Ali was to inform special individuals from their disgusting actions and keep other people away from their deceptions. Among the educational methods used by Imam Ali, awareness and insight had the highest frequency suggesting the importance and effectiveness of warning in increasing human insight and correctioncompared with other educational methods.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ethical education
  • educational methods
  • reproach
  • Nahj al-Balaghah
  • Letters
  1. نهج البلاغه، ترجمه حسین انصاریان.
  2. ابن اعثم، احمد (1411)، الفتوح، تحقیق علی شیرازی، بیروت، دار الاضواء.
  3. ابن جوزی، ی‍وس‍ف‌ ب‍ن‌ ق‍زاوغ‍ل‍ی (‌1418ق)، تذکرةُ الخواصّ من الاُمّة بذکر خصائص الائمّة، ق‍م‌، م‍ن‍ش‍ورات‌ ال‍ش‍ری‍ف‌ ال‍رض‍ی‌.
  4. ابن‌منظور، محمد (1414 ق)، لسان العرب، محقق، جمال الدین میرداماد، جلد چهارم و دهم، بیروت، دارالفکرللطلباعة والنشروالتوزیع دارصادر.
  5. ابن‌میثم، میثم (1366)، اختیار مصباح سالکین، شرح نهج البلاغه الوسیط، محقق محمد‌هادی امینی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
  6. ابن‌میثم، میثم (1375)، ترجمه شرح نهج‌البلاغه، ترجمه، قربانعلی محمدی مقدم و علی اصغرنوایییحیی زاده، جلد پنجم، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامیآستان قدس رضوی.
  7. احمدی فرد، مصطفی وامیری، دادمحمد (1396)،«روش‌های اصلاحی در تربیت اخلاقی قرآن کریم»، مجلۀ آموزه‌های قرآنی، سال هشتم، شمارۀ 26، ص39-58.
  8. احمدیان احمدآبادی، اکرم و فراهتی، عباسعلی (1394)،«اصول اخلاقی و تربیتی برخورد با دشمنان در سیرهی امیرالمؤمنان7 «دوفصلنامه آموزه‌های تربیتی در قرآن و حدیث، شماره 1، ص 33-50.
  9. احمدیان احمدآبادی، اکرم و اخوان، محمد (1391)،«عبرت آموزی و نقش آن در اخلاق و تربیت اسلامی از دیدگاه امام علی7 »، پژوهشنامه علوی، سال سوم، شماره اول، ص 1-22.
  10. امینی نجفی، عبدالحسین (1430ق)، برگزیده الغدیر، تلخیص، ترجمه و تحقیق محمد حسن شفیعی شاهرودی، چاپ سوم. قم: مؤسسه میراث نبوت.
  11. ایزوتسو، توشی هیکو (1373)، خدا و انسان در قرآن، ترجمه احمد آرام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  12. باقری، خسرو (1385)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، جلد اول.، چاپ پانزدهم، تهران، مدرسه.
  13. پورعلی فرد، محمدمهدی (1380)، نکتههایی درباره: روش تربیتدینی نسل جوان و نوجوان، قم: شاکر.
  14. حسینی خطیب، سید عبد الزهرا (1367)، مصادر نهج‌البلاغه واسانیده، چاپ چهارم، جلد سوم، بیروت، دارالزهرا.
  15. داودی، محمد (1389)، تربیت اخلاقی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  16. دهخدا، علی اکبر (1377)، لغت نامه، جلد چهاردهم و پانزدهم، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
  17. دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود (1385)، اخلاق اسلامی، چاپ چهل و دوم، قم: دفتر نشرمعارف.
  18. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412 ق)، مفردات الفاظ القران، تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت، دارالقلم –دارللشامیه.
  19. رحمان ستایش، محمد کاظم و محسنی، فاطمه (1389)، «روش تربیتی مثل در قرآن و روانشناسی با تأکید بر تفاسیر معاصر شیعه (المیزان فی تفسیر القرآن، نمونه، راهنما) »، نشریه منهاج،6(10)، ص 49-74.
  20. رستمی، همایون. بهشتی، سعید و ایمانی، محسن (1397)،«نظام تربیت اخلاقی در نامه ۳۱ نهج‌البلاغه»، نشریه قرآن و طب، سال چهارم، شماره اول، ص 20-13.
  21. ژیان، فاطمه و رفعت، محسن (1399)، «تحلیل نقش و الگوی مخاطب شناسی در اتخاذ شیوه‌های تربیتی بر مبنای آموزه‌های نهج البلاغه»، فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه، سال هشتم، شماره سوم، ص57-77.
  22. سعادت، اسماعیل (1386)، دانشنامه زبان و ادب فارسى، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسى.
  23. صاحب بن عبّاده، اسماعیل (1414ق)، المحیط فی الغة، محقق، محمد حسین آل یاسین، چاپ اول، جلد پنجم، بیروت، عالم الکتاب.
  • صدری، جمشید (1389)،«عبرت و عبرت آموزی در نهج البلاغه»، فصلنامه آفاق دین، شماره 1، ص 103-117.
  • فراهیدی، خلیل (1408ق)، العین، چاپ دوم، جلد دوم و هشتم، قم، نشرهجرت.
  • فیض الاسلام، محمد (1379)، ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، ترجمه علی نقی فیض الاسلام اصفهانی، محقق، فیض الاسلام، جلد پنجم، چاپ پنجم، تهران، موسسه چاپ و نشر تألیفات فیض الاسلام.
  1. قائمی مقدم، محمدرضا (1387)،«روشهای تربیتی تذکر در قرآن کریم»، فصلنامه تربیت اسلامی، سال سوم، شماره ششم، ص 57-92.
  • کمالی بانیانی، مجیدرضا. کمالی بانیانی، محمدرضا. کمالی بانیانی، مهدی رضا و خزاعی، مجید (1393)،«واکاوی بیان شیوه‌های تمثیلی در قرآن کریم»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال پنجم، شماره 18، ص 137-152.
  • کیانی، حسین و زارع، منیژه (1394)،«سبک شناسی ادبی نکوهش‌های امام علی7 در نهج البلاغه»، فصلنامه پژوهش نامه علوی، سال ششم، شماره اول، ص 103-122.
  • محمدی مقدم، قربانعلی و نوابی یحیی زاده، علی اصغر (1374)، ترجمه شرح نهج البلاغه، چاپ اول، جلد اول، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
  1. مختارعمر، احمد (1385)، معناشناسی، ترجمه حسین سیدی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
  2. مصطفوی، حسن (1360)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ اول، جلدچهارم و هشتم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  3. مصطفی‎مدکور، ابراهیم. نجار، محمدعلی، زیارت، احمدحسن وعبدالقادر، حامد (1392 ق)، المعجم الوسیط، جلد دوم، ترکیه، دارالدعوه.
  4. مطهری، مرتضی (1392)، سیری در نهج البلاغه، چاپ چهل و چهارم، تهران، صدرا.
  5. مکارم شیرازی، ناصر (1386)، پیام امام امیرالمؤمنین جلد نهم و دهم، تهران، دارالکتب اسلامیه.
  6. منصورنژاد، محمد (1390)،«رسانه و آگاهی بخشی با الهام از نهج البلاغه»، مجله بازتاب اندیشه، شماره 117، ص 103-140.
  7. میراحمدی، سید رضا. نجفی ایوکی، علی و لطفی مفرد، فاطمه (1397)،«تحلیل محتوایی و ساختاری نفرین‌های نهج البلاغه»، فصلنامه پژوهش‌های نهج البلاغه، سال هفدهم، شماره 56، ص131-157.
  8. میرشاه جعفری، سیدابراهیم و مقامی، حمید (1384)،«رهیافتی به نظام تربیتی اسلام ازنگاه صحیفه سجادیه»، فصلنامه اندیشه دینی، پیاپی 15، ص99-118.
  9. نریمانی، زینب و طاهری نیا، علی باقر (1398)، «واکاوی مقوله آگاهی بخشی در نامه‌های امام علی7 به مردم بر اساس روش تحلیل محتوای کیفی»، پژوهشنامه نهج البلاغه، سال هفتم، شماره 26، ص 89-107.
  • نصیری، ولی الله، صفی شلمزاری، سعید و قنبری، مسعود (1399)،«بررسی مدارا در سیره تاریخی امام علی7 »، نشریه معرفت اخلاقی، سال یازدهم، شماره دوم، پیاپی 28، ص 99-113.
  1. یونسی، محمدرضا و دیالمه، نیکو (1396)،«انذار از روش تا اصل تربیتی»، پژوهشنامه قرآن و حدیث، شماره 21، ص 107-119.