تحلیل روانشناختی کارکرد ایمان در ساختار شخصیت بر مبنای آموزه‌های قرآنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری قرآن و روانشناسی، گروه قرآن و روان شناسی، دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه،‌ قم، ایران

2 استادیار پژوهشگاه بین المللی المصطفی العالمیه.

3 دانشجوی دکتری روانشناسی، گروه روان شناسی، پژوهشکده علوم رفتاری، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران

چکیده

بسیاری از پژوهش‌ها نقش ایمان و معنویت را در سلامت روانی نشان داده‌اند، اما پژوهشی به تحلیل مکانیسم تأثیر ایمان بر شخصیت نپرداخته است. هدف اصلی پژوهش حاضر، تحلیل کارکرد ایمان در ساختار شخصیت بر مبنای آموزه‌های قرآنی است. با توجه به این هدف، از روش متن محور و تحلیل محتوای کیفی استفاده شد. جامعه متنی این پژوهش آیات قرآن کریم بود. با استفاده از نمونه گیری هدفمند، مفاهیم و گزاره‌های مرتبط با ابعاد روانشناختی ایمان از قرآن کریم جمع آوری و ساز و کار تأثیرگذاری آنها در شخصیت تبیین شد. سپس استنباط‌ها و تحلیل ساز و کارها، توسط 5 کارشناس ارزیابی و تأیید شد. کارشناسان در علوم اسلامی و روانشناسی تخصص داشتند. یافته‌های حاصل از پژوهش نشان داد که کارکردهای ایمان در بعد شناختی (احساس معنا،‌ انسجام شخصیتی، خوش‌بینی و عقلانیّت در تصمیم‌گیری) و در بعد عاطفی (محبت به خدا، آرامش،‌ امید و توکل،‌ نشاط، تواضع و خشوع، نوع‌دوستی و تاب‌آوری،‌ احساس ارزشمندی) و در بعد رفتاری (خودمهارگری،‌ تلاش و پشتکار، بهبود روابط بین فردی، عفت و پاکدامنی، تأمل و احتیاط در انجام کارها، زهد و قناعت، وظیفه شناسی، احساس مسئولیت اجتماعی) می‌باشند. یافته‌های این پژوهش در مقایسه با پژوهش‌های قبلی، مکانیسم روانشناختی کارکردها ایمان را بهتر تبیین کرد و بستر مناسبی برای ساخت مقیاس ایمان و کارکردهای آن فراهم کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Psychological analysis of the function of faith in personality structure based on Quranic teachings

نویسندگان [English]

  • mojtaba farhoush 1
  • mohammad sadeq shojai 2
  • mojtaba hafezi 3
1 Mojtaba Farhoush, PhD student of Psychology, Quran and Psychology Department, Al_Mustafa International University, Qom,Iran
2 Member of the faculty of Al-Mustafa International Research Institute, and member of the psychology department of the seminary and university research institute
3 Mojtaba hafezi, PhD student of psychology, Department of Psychology, reserch institute of Hawzah and University, qom, Iran
چکیده [English]

Many studies have shown the role of faith and spirituality in mental health, but one study has not analyzed the mechanism of the effect of faith on personality. The main purpose of this study is to analyze the function of faith in personality structure based on Quranic teachings. According to this goal, text-based method and qualitative content analysis were used. The textual population of this study was the verses of the Holy Quran. Using purposeful sampling, concepts and statements related to the psychological dimensions of faith were collected from the Holy Quran and the mechanism of their impact on personality was explained. Then the inferences and mechanisms analysis were evaluated and confirmed by 5 experts. Experts specialized in Islamic sciences and psychology. Findings of the study showed that the functions of faith in the cognitive dimension (sense of meaning, personality cohesion, optimism and rationality in decision making) and in the emotional dimension (love of God, peace, hope and trust, cheerfulness, humility and obedience , Altruism and resilience, feeling valuable) and behavioral dimension (self-control, effort and perseverance, improving interpersonal relationships, chastity, reflection and caution in doing things, asceticism, conscientiousness, sense of social responsibility). The findings of this study, compared to previous studies, better explained the psychological mechanism of the functions of faith and provided a suitable basis for constructing the scale of faith and its functions.

Keywords: Function of faith, personality, Quran, psychological, cognitive, emotional, behavioral analysis

کلیدواژه‌ها [English]

  • Function of faith
  • personality
  • Quran
  • psychological
  • cognitive
  • emotional
  • behavioral analysis
  1. قرآن کریم.
  2. ابن فارس، احمد (1387). ترتیب مقاییس اللغه، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  3. ابن منظور، جمال الدین محمد (1363). لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزه.
  4. اکبری زردخانه سعید، سجادی اناری سیدسعید.(1399) رابطه بهزیستی روان‌شناختی و دینداری در سالمندان شهر تهران. سالمندشناسی، ۵ (۳) :۵۳-۴۵.
  5. بدخشان، نعمت الله. (1392) تحلیل مفهومی ایمان و بررسی مبانی و ویژگی‌های آن در قرآن و صحیفه سجادیه، عقل و دین، شماره 9، 39-68
  6. بشیری، ابوالقاسم (1396). الگوی انسان کامل با رویکرد روانشناختی، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  7. ــــــــــــــــ (1396). نقش ایمان در سلامت روانی و شکلگیری شخصیت سالم براساس متون دینی و روانشناسی. پژوهش‎نامه روان‎شناسی اسلامی، شماره7، ص 59-81.
  8. بهادری خسرو شاهی، جعفر؛ خانجانی، زینب. (اسفند ۱۳۹۱)، مجله برخط دانش روان شناختی، پیاپی ۴، ص84-100.
  9. حبیبی سی‎سرا، مرتضی؛ صادقی، هادی؛ صفری، سید قاسم (1395). تحلیل معناشناختی مفهوم قرآنی ایمان با تاکید بر آرای متکلمان مسلمان، آیین حکمت، شماره 27، ص61-88.
  10. خوشدل روحانی، مریم (1389). ماهیت ایمان از دیدگاه آیات قرآن کریم. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته فلسفه دین.
  11. راغب اصفهانی، حسین محمد (1416). مفردات الفاظ القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داوودی، دمشق: دار القلم.
  12. زکوی، علی اصغر (1393). کارکردهای روانشناختی ایمان بر اساس قرآن و حدیث با تاکید بر آثار استاد مطهری، دوفصنامه الاهیات قرآنی، شماره 3، ص 99-136.
  13. سالاری‌فر، محمدرضا؛ شجاعی، محمد صادق؛ موسوی اصلی،‌ سید مهدی؛ دولتخواه، محمد (1396)،‌ بهداشت روانی با نگرش به منابع اسلامی، قم:‌ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  14. شجاعی، محمد صادق؛ جان‎بزرگی، مسعود؛ عسگری، علی؛ غروی راد، سیدمحمد؛ و پسندیده، عباس (1393)، کاربرد نظریه حوزههای معنایی در مطالعات واژگانی ساختار شخصیت برپایه منابع اسلامی، مطالعات اسلام و روانشناسی، شماره 15، ص134-160.
  15. شجاعی، محمد صادق (1399)، روش تحلیل کیفی محتوای متون دینی: مبانی نظری و مراحل اجرا. مطالعات اسلام و روانشناسی، شماره 27، ص 41-73.
  16. شریف الرضی، محمد بن حسین. (۱۴۱۴ق). نهج البلاغه (للصبحی صالح). قم: هجرت.
  17. طباطبایی، سید محمد حسین (1391). تحریری بر اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج5، بکوشش محمدباقر شریعتی سبزواری، قم: بوستان کتاب.
  18. ــــــــــــــــــــــــــــ (1363). المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی همدان، ج1، قم: موسسه مطبوعات دارالعلم.
  19. علوی، سید محمد کاظم (1393). تحلیل معرفت محورانه مراتب ایمان در فلسفه ملاصدرا، فصلنامه حکمت و فلسفه، سال دهم، شماره 2، ص 7-28.
  20. علوی، علی اصغر (1390). بررسی ماهیت و کارکرد ایمان از دیدگاه قرآن کریم، پایان نامه کارشناسی ارشد مدرسی معارف اسلامی.
  21. فرانکل، ویکتور (1354). انسان در جستجوی معنی، ترجمه اکبر معارفی، تهران: دانشگاه تهران.
  22. الفراهیدی، خلیل بن احمد (1414). ترتیب کتاب العین، تحقیق: مهدی المخزومی، قم: موسسه نشر اسلامی.
  23. فرهوش، محمد؛ عسکری، محسن؛ قربانی، سکینه؛ داوودی، عبدالوحید؛ (1399) نقش میانجی خودکارآمدی و تاب‌آوری در رابطه با هوش معنوی و خودکارآمدی، روانشناسی و دین، 51،‌ ص91-104. احمدزاده، سید مصطفی (1398). چیستی ایمان در قرآن کریم به روش تحلیل محتوای کیفی. مطالعات قرآن و حدیث، شماره 2، ص 125-164.
  • فرهوش، محمد؛ جهانگیرزاده، محمدرضا؛ صالحی، مبین؛ مسجدی آرانی، عباس؛ جمشیدی، محمد علی (1400). بستۀ امیددرمانی با رویکرد اسلامی برای بیماران قلبی.7(2): ص 7ـ41.
  • فیومی، احمد بن محمد (1414). المصباح المنیز فی غریب الشرح الکبیر، قم: موسسه دار الهجره، الطبعه اثانیه.
  • قلی‎پور شهرکی، سهیلا؛ جعفری اشکاوندی، مجتبی؛ فهیم، محسن؛ و خواجه‎گیر، علیرضا (1400). بررسی کارکرد ایمان و لوازم آن در هویتپذیری زندگی در اندیشهی علامه طباطبایی. خردنامه صدرا، شماره 103، ص95-108.
  1. کریپندورف، کلوس (1383). تحلیل محتوا: مبانی روششناسی، ترجمه هوشنگ نایبی، تهران: نشرنی.
  • کریمی، یوسف (1389). روانشناسی شخصیت، تهران: نشر ویرایش.
  • کلینی، محمد بن یعقوب (1363)،‌ اصول کافی، قم: مصطفوی.
  • محمدعلی نژادعمران، روح الله. (1399). آثار توکل در آرامش روان با توجه به قرآن کریم و روایات. سبک زندگی اسلامی با محوریت سلامت, 4(4 ), 72-77.
  1. مصباحی، محدثه (1397). بررسی آثار و لوازم ایمان از دیدگاه علامه طباطبایی و امام خمینی. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه قم.
  2. مصباح‎یزدی، محمد تقی (1383). به سوی او، تحقیق و ویرایش: محمد مهدی ناصری، قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  3. مطهری، مرتضی (1392). انسان و ایمان، تهران: انتشارات صدرا.
  4. ملکیان، مصطفی (1389). مهر ماندگار، تهران: نگاه معاصر.
  5. میرزایی جولادی، مرجان، و بشرپور، سجاد، و نریمانی، محمد (1399). پیش بینی کیفیت زندگی افراد داغدیده بر اساس هوش معنوی: نقش میانجی تاب آوری. علوم پزشکی رازی (مجله دانشگاه علوم پزشکی ایران), 27(5 ), 153-164.
  6. Allport, G. (1961). Pattern and Growth in Personality, New York: Holt.
  7. Glaser, Barney G; & Strauss, Anselm L. (1967). The discovery of grounded theory: strategies for qualitative theory. New Brunswick: Aldine Transaction.
  8. Hsieh, Hsiu-fang, Shannon, Sarah E., (2005), "Three Approaches to QualitativeContent Analysis", Qual Health Res, vol. 15.
  9. Jadidi, A., Khatiban, M., Oshvandi, K., Khodaveisi, M., Maghsoudi, Z., & Razavi, M. (2022). Transcendence, the Most Important Spiritual Need of Muslim Older Adults: A Content Analysis Study. Journal of Religion and Health, 1-19.
  10. Polit, Denise F; & Beck, Cheryl Tatano. (2006). the content validity index: are you sure you know what’s being reported? Critique and recommendations. Research in nursing & health, 29(5), 489–497.
  11. Syahidah, F. A., & Farida, I. A. (2022). The Impact of Academic Stress and Spiritual Intelligence on Subjective Well-Being in Students during the Pandemic Period. KnE Social Sciences, 132-145.
  12. Wahab, M. A. (2022). Islamic Spiritual and Emotional Intelligence and Its Relationship to Eternal Happiness: A Conceptual Paper. Journal of religion and health, 1-24.