نظریه اخلاقی قانون طبیعی؛ تبیین تقریر صدرایی با تکیه بر عوالم وجود

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه مدرسی معارف اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه شهید بهشتی تهران.

2 استادیار گروه مدرسی معارف اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه شهید بهشتی تهران.

چکیده

نظریه اخلاقی قانون طبیعی از جمله نظرات مطرح در حوزه اخلاق هنجاری است. این نظریه را می توان در آراء اندیشمندان مسلمان بررسی نمود. مساله این است که آیا می‌توان تقریری از این نظریه را به ملا صدرا نسبت داد؟ یافته‌های پژوهش که با روشی تحلیلی و استنادی انجام شده نشان می‌دهد که ملا صدرا، اگرچه به صراحت از نظریۀ قانون طبیعی در آثار خود سخن نگفته امّا با تکیه بر مبانی فلسفی و انسان‌شناختی ایشان می توان در قالب پنج گام، تقریری از اخلاق مبتنی بر طبیعت را به ایشان نسبت داد. ایشان در گام نخست اخلاق را بر امیال و گرایشات ذاتی که در ساختار و شاکله انسان بنیان دارد، مبتنی می‌سازد و آنها را لازمه تأمین نیازهای طبیعی انسان می‌داند. در گام دوم با نظر به غایتمندی امیال و گرایشات طبیعی انسان، فقر و نیاز ذاتی انسان به کمال مطلق و قرب الهی را عامل حرکت و انگیزۀ انسان به سوی خیر و کمال می‌داند و مراتب اخلاق را بر مبنای مراتب تقرب به کمال مطلق تبیین می‌کند. در گام سوم بر ظرفیت عقل طبیعی و دیگر قوای نفسانی و وحی الهی برای جهت دهی مسیر اخلاقِ برخاسته از نیازهای طبیعی به سوی غایت حقیقی و قرب الهی تأکید می‌کند. در گام چهارم سیر حرکت انسان از طبیعت اولیه به طبیعت ثانویه را بر مبنای مراتب وجودی و اخلاقی و با نظر به سیالیت طبیعت انسان تبیین می کند و در گام پایانی معیار اخلاق را مطابق با طبیعت انسان می‌داند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ethical theory of natural law; Explaining Sadra's Explanation Relying on The Worlds of Existence

نویسندگان [English]

  • mohammad hosein ansari cheshmeh 1
  • Rahim Dehghan 2
1 Modarse Maaref Department Elaheat Faculty Shahid Beheshti University
2 shahid beheshti university
چکیده [English]

Abstract:

The question in this research is whether a narration of this theory can be attributed to Mullah Sadra? The findings of the research conducted by analytical and citation method show that although Mullah Sadra did not explicitly speak about the theory of natural law in his works, but by relying on his philosophical and anthropological foundations, an explanation of ethics is reasonable in his works in five steps. In the first step, he bases morality on the inherent desires and tendencies that based on the structure and structure of human beings and considers them necessary to meet the natural needs of human beings. In the second step, considering the purposefulness of human desires and natural tendencies, he considers poverty and man's innate need for absolute perfection and nearness to God as the cause of man's movement and motivation towards goodness and perfection, and explains the level of morality based on the degree of nearness to absolute perfection. In the third step, it emphasizes the capacity of the natural intellect and other carnal powers and divine revelation to direct the moral path arising from natural needs towards the true end and nearness to God. In the fourth step, he explains the course of human movement from primary nature to secondary nature. in the final step, he has considered the criterion of morality in accordance with human nature and in line with the final goal determined in the second step.

کلیدواژه‌ها [English]

  • law
  • nature
  • ethics
  • intellect
  • existence
  • perfection
  • Mulla Sadra
  1. ابن سینا، حسین بن عبد الله، (1405 هـ.ق)؛ الشفاء (الطبیعیات)، قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره)، قم.
  2. ابن‌مسکویه، احمد بن محمد، (1369)، اخلاق و راه سعادت، تهران: فیض کاشانی.
  3. ترابی، نفیسه و محسن جوادی (1394)، «چیستی وهم، نسبت آن با عقل و نقش آن در اخلاق و عرفان نزد ملاصدرا»، مجله حکمت صدرایی، سال سوم، شماره دوم، ص 55-70.
  4. جوادی آملی، عبدالله، (1393)؛ رحیم مختوم (شرح حکمت متعالیه)، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ پنجم.
  5. دهقان، رحیم، (1394)؛ «بررسی و نقد نظریه اخلاقی قانون طبیعی با تاکید بر آراء علامه طباطبائی و جان فینیس»، پایان نامه دکتری رشته دین پزوهی، دانشگاه ادیان و مذاهب.
  6. دهقان، رحیم و امیر دیوانی (1394)، «اخلاق مبتنی بر طبیعت در اندیشه علامه طباطبائی»، مجله اخلاق وحیانی، شماره8.
  7. دهقان، رحیم (1398) «تحلیل همزادی اخلاق و تمدن در نگرش طبیعت گرای مسکویه رازی»، مجله اخلاق وحیانی، سال هفتم، شماره 2.
  8. شکری، عبدالعلی، (1390)؛ «نتایج حرکت جوهری در اخلاق»، نشریه خردنامه صدرا، شماره64، ص19-32.
  9. صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، (1340)؛ رساله سه اصل، تهران: دانشگاه تهران.
  10. ______________________________، (1361)؛ إیقاظ النائمین، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی. انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
  11. ______________________، (1363)، مفاتیح الغیب، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی. انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
  12. صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، (1366)؛ تفسیر القرآن الکریم، قم: بیدار.
  13. ______________________، (1368)؛ الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، قم: مکتبة المصطفوی.
  14. _______________________، (1378)؛ رسالة فی الحدوث، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  15. _______________________، (1381)؛ کسر أصنام الجاهلیة، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  16. _______________________، (بی تا)؛ المبدأ و المعاد، (بی جا).
  17. عنایت، حمید، (1386)؛ فلسفه سیاسی در غرب، با مقدمه و اهتمام حمید مصدق، تهران.
  18. Finnis, John, (1980). Natural Law and Natural Rights, Oxford: Oxford University Press,
  19. Tomas Aquinas, (1966), Summa Teologiae, v.28, Law and Political Theory, in Gilby T. trans., Blackfriars, London.