الگوی نظری عبرت‌پذیری در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه حدیث، دانشکده علوم و معارف حدیثی، دانشگاه قرآن و حدیث، قم، ایران

چکیده

عبرت‌گیری از موضوعات مهم در اخلاق اسلامی بوده وجودِ عبرت با عبر‌ت‌پذیری متفاوت است. هدف این پژوهش طراحی الگوی نظریِ عبرت‌پذیری است. رویکرد پژوهش، کیفی، نوع آن کتاب‌خانه‌ای و روش آن تحلیل محتوا است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که عبرت به معنی گذر و عبور از نامعلوم به معلوم، بازگشت به موقعیت اول و تبدیل نامعلوم به معلوم است که موجب اتخاذ تصمیم متفاوت می‌شود. در قرآن کریم از سه عنصر مؤثر در عبرت‌پذیری یاد شده که عبارتند از: بصیرت، لبّ و خشیت. دو عنصر اول ماهیتی شناختی دارند و عنصر سوم، عاطفی و هیجانی است. از این سه عنصر، یک الگوی دو وجهی شناختی-عاطفی به دست می‌آید که از سویی به باطن امور نفوذ می‌کند(بصیرت) و به تحلیل ناب دست می‌یابد(لبّ) و از سوی دیگر ترس ناشی از عظمت امر(خشیت)، موجب تأثیرپذیری از عبرت می‌شود و تکلیف فرد را روشن می‌کند. نتیجه پژوهش این که برای بسط عبرت‌پذیری، باید در بعد شناختی توان نفوذ با باطن امور و تحلیل پیراسته از اوهام را ایجاد کرد و در بعد عاطفی، حالت ترس ناشی از ادراک عظمت و هیبت را به وجود آورد. این می‌تواند راهبرد فعالیت‌های فرهنگی، تبلیغی و آموزشی را روشن کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Theoretical model of learning in the Holy Quran

نویسنده [English]

  • Abbas Pasandide
Department of Hadith, Faculty of Hadith Sciences and Education, University of Quran and Hadith, Qom, Iran
چکیده [English]

Taking lessons from other things is one of the important aspect of Islamic ethics. It is important that to understand the difference between a lesson and learning from it. The purpose of this study is to clarify what is the theoretical model of taking lessons from it. The research approach is qualitative with content analysis approach.
Findings show that first of all, taking lesson means passing from the unknown to the known and returning to the first position and turning the unknown into the known, which leads to making different decisions. Secondly, in the Holy Qur'an, three effective elements of learning instructions are mentioned, which are: insight, Lob and fear. The first two elements are cognitive in nature and the third element is emotional. Thirdly, from these three elements, a cognitive-emotional model was obtained, which is looking into the interior of things (insight) and achieving a pure analysis (Lob), And on the other hand, the fear caused by the greatness of things (fear), influenced by taking lesson and clarifying the person's task.
The result of current research is developing a model of taking a lesson, based on the cognitive dimension, one must create the ability going to the inner side, and analyzing something without being under illusions, and in the emotional dimension, creating a state of fear caused by the perception of greatness and awe. This can clarify the strategy of cultural, educational and propaganda activities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Lesson
  • acceptance of lesson
  • theoretical model
  • Quran
  • ethics
  1. ابن أثیر جزرى، مبارک بن محمّد (1367)، النّهایة فی غریب الحدیث و الأثر، تحقیق محمود محمّد طناحى، طاهر احمد زاوی، قم، مؤسّسه ی مطبوعاتی إسماعیلیان.
  2. ابن فارس، أحمد بن فارس (1366)، معجم مقاییس اللّغه، تحقیق عبدالسّلام محمّد هارون، قم، مکتب الأعلام الإسلامی.
  3. ابن­کثیر دمشقى، إسماعیل بن عمرو (1419)، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق محمّد­حسین شمس الدین، بیروت، دارالکتب تفسیر العلمیّة، منشورات محمّدعلى بیضون‏.
  4. ابن­منظور، محمّد بن مکرم (1374ـ1375)، لسان العرب، بیروت، دار صادر.
  5. ابن­هشام (1420)، السّیرة النّبویه، تحقیق مصطفی السّقّا، إبراهیم الأبیاری، عبدالحفیظ شلبی، عربستان، ریاض، دارالمغنی.
  6. جرجانی، علی بن محمّد (1418)، التّعریفات، تحقیق إبراهیم الأبیاری، بیروت، دارالکتب العربی.
  7. جوادی آملی، عبداللّه (1389)، تسنیم، تحقیق عبدالکریم عابدینی، قم، مرکز نشر إسراء.
  8. جوهرى، إسماعیل بن حماد (1410)، الصّحاح تاج اللغه و صحاح العربیّه، تحقیق أحمد بن عبد الغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین.
  9. حسینى شاه­عبدالعظیمى، حسین بن أحمد (1363)، تفسیر إثناعشرى، چاپ: اول، تهران، میقات.
  10. حمیدزاده، اکبر (۱۳۸۵)، قطره‌ای از دریا (گذری و نظری بر حکمت‌های نهج‌البلاغه)، تهران، انتشارات پیام نوین.
  11. خلخالی، علی­اشرف (1372)، راه و روش أنبیاء، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
  12. دلشاد تهرانی، مصطفی (1380)، سیری در تربیت اسلامی، تهران، ذکر.
  13. _________________  (۱۳۷۶)، ماه مهرپرور (تربیت در نهج‌البلاغه)، تهران، دریا.
  14. راغب اصفهانى، حسین بن محمّد (1412)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دارالقلم.
  15. رضى، محمّد بن حسین‏ (1414)، نهج البلاغة ( للصبحی صالح)، تحقیق صبحی صالح، قم، هجرت.
  16. روحی، محمّد؛ فیاض­بخش، محمّدتقی (1392)، تفسیر واژگان قرآن کریم (برگرفته از تفاسیر مجمع البیان و المیزان)، فردافر، تهران.
  17. زبیدى مرتضى، محمّد بن محمّد (1414)، تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالفکر.
  18. زمخشرى، محمود (1407)، الکشّاف عن حقائق غوامض التّنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی.
  19. شجاعی، محمّدصادق (1388)، درآمدی بر روانشناسی تنظیم رفتار با رویکرد اسلامی، قم، دارالحدیث.
  20. شریف لاهیجی، محّمد بن علی (1373)، تفسیر شریف لاهیجی، تحقیق میرجلال­الدّّین حسینی ارموى (محدّث)، تهران، دفتر نشر داد.
  21. طباطبایى، محمّدحسین(1417)، المیزان فى تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه­ی مدرسین قم.
  22. طبرسى، على بن حسن‏ (1385)، مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، نجف، المکتبة الحیدریّه‏‏.
  23. طبرسى، فضل بن حسن‏ (1372)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏،  تهران‏، انتشارات ناصرخسرو.
  24. طبری، محمّد بن جریر (1418)، تاریخ الطّبری (تاریخ الأمم و الملوک)، تحقیق عبدأ علی مهنا، بیروت ـ لبنان، مؤسّسة الأعلمی للمطبوعات.
  25. طریحى، فخر الدین بن محمّد (1375)، مجمع البحرین، تحقیق أحمد حسینی، تهران، مرتضوی.
  26. طیب، عبد الحسین (1378)، أطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام.
  27. عاملی، جعفر­­مرتضی (1385)، سیرت جاودانه (ترجمه و تلخیص کتاب الصّحیح من سیرة النّبیّ الأعظم)، ترجمه‌ی محمّد سپهری، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.
  28. فراهیدى، خلیل بن أحمد (1409)، العین، قم، نشر هجرت.
  29. فیّومى، أحمد بن محمّد (1425)، المصباح المنیر فی غریب الشّرح الکبیر للرافعی، قم، دارالهجره.
  30. قرائتى، محسن (1383)، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگى درس­هایى از قرآن.
  31. کفوی، أبوالبقاء ایّوب بن موسی (1413)، الکلّیات (معجم فی المصطلحات و الفروق اللغویّه)، بیروت، مؤسّسة الرّساله.
  32. گنابادى، سلطان محمّد (1408)، تفسیر بیان السّعادة فى مقامات العباده، بیروت، مؤسّسة الأعلمی للمطبوعات.
  33. مصطفوى، حسن (بی­تا)، التّحقیق فى کلمات القرآن الکریم، دارالکتب العلمیهّ، بیروت، قاهره، لندن، مرکز نشر آثار علّامه مصطفوی.
  34. مطهّری، مرتضی (13۹۰)، بیست گفتار، قم، صدرا.
  35. مکارم شیرازى، ناصر(1374)، تفسیر نمونه، چاپ: اول، تهران، دارالکتب الإسلامیه.
  36. مناوی، عبدالرّؤوف محمّد بن تاج العارفین (1432)، التّوقیف علی مهمّات التّعاریف، تحقیق جلال الأسیوطی، بیروت، دارالکتب­العلمیّه.