اضطراب مرگ و روش‎های اخلاقی کاهش آن؛ با استفاده از نمونه‎های مثبت در آموزه‎های اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته سطح چهار حوزه علمیه قم و کارشناسی ارشد رشته راهنمایی و مشاوره

2 استاد گروه روان شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

3 دانشیار گروه علوم تربیتی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

چکیده

شایع‎ترین و زیر بنایی‎ترین اضطراب بشری، اضطراب مرگ است که گاه به اضطراب مرضی تبدیل شده و در زمرۀ رذائل اخلاقی قرار می‎گیرد. در این پژوهش بر اساس تعالیم دینی و نمونه‎های مثبت مواجهه با مرگ، راه‎کارهای اخلاقی برای کاهش اضطراب مرگ، رویارویی مناسب با آن و طی کردن مطلوب این مرحلۀ مهم از زندگی ارائه شده است. در این تحقیق با استفاده از تحلیل محتوای کیفی و روش کیفیِ اجتهاد دانش دینی، تلاش شد با تتبع و بررسی تعالیم اسلامی به طبقه‎بندی منسجمی از آیات و روایات مربوط به مرگ و انواع مواجهۀ با آن دست یابیم؛ لذا انواع  مواجهه مثبت اخلاقی با مرگ و شاخص‎های دست‎یابی به آن استنباط و استخراج شد تا بتوان در پرتو آن با رویکرد شناختی به افزایش آگاهی و تقویت بینش و در نتیجه کاهش اضطراب و مواجهه‎ی مطلوب با مرگ برسیم.
استخراج  الگوهای مثبت مواجهه‎ با مرگ مانند مرگ در حال ایمان به خدا، مرگ در حال اسلام، مرگ در زمرۀ نیکان، مرگ در حال پاکی، مرگ نفس مطمئنه، شهادت، مرگ با معرفت و ولایت اهل‎بیت پیامبر و مرگ در حال تحصیل علم را می‎توان به عنوان یافته های این تحقیق برشمرد. معرفی برخی شاخص‎های اخلاقی مانند: تقویت برنامه های عبادی، آماده شدن برای مرگ با اعمال صالح و ماندگار، ترک گناه، توبه، تقویت اخلاص، افزایش شناخت خدا، ایجاد و تقویت معرفت و ارتباط با معصومین و همنشینی با افراد نیک کردار را می‎توان از نتایج مقاله برشمرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reducing death anxiety by using positive patterns of facing death in Islamic teachings

نویسندگان [English]

  • Hosein Sharifi 1
  • Masood Azarbayejani 2
  • Mohammad Davoudi 3
2 هیات علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
3 عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
چکیده [English]

The most common and underlying human anxiety is death anxiety, which sometimes turns into morbid anxiety and falls into the category of moral vices. In this study, based on religious teachings and positive examples of facing death, ethical strategies to reduce death anxiety, deal with it properly and go through this important stage of life are presented. In this research, using qualitative content analysis and qualitative method of religious knowledge ijtihad, we tried to achieve a coherent classification of verses and hadiths related to death and types of encountering it by following and examining Islamic teachings; Therefore, the types of positive moral encounters with death and the indicators of achieving it were inferred and extracted in order to increase awareness and strengthen insight with a cognitive approach and thus reduce anxiety and desirable exposure to death.
Extracting positive examples of facing death such as death in believing in God, death in Islam, death in purity, death with a confident soul, martyrdom, death with knowledge and guardianship of the Ahlal-Bayt of the Prophet and death while studying science can be The title of the findings of this study. Introducing some moral indicators such as: strengthening worship programs, preparing for death with righteous and lasting deeds, forsaking sin, repentance, strengthening sincerity, increasing knowledge of God, creating and strengthening knowledge and communication with the infallibles can be considered as the results of the article.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Morbid anxiety
  • Reduce death anxiety
  • Positive examples of facing death
  • Religious teachings
 
1.      قرآن کریم.
 
2.    شریف الرضی، محمدبن الحسین (1414)، نهج‌البلاغه، مصحح صبحی صالح، نشر هجرت، قم.
 
3.   ابنبابویه، محمد(1375)، خصال، ترجمه یعقوب جعفری، نشر نسیم کوثر، قم.
 
4.    ابنبابویه، محمد(1403)،  معانیالأخبار، تصحیح علی اکبر غفاری، نشر دفتر انتشارات اسلامی، قم.
 
5.   ابن بابویه، محمد‏، (1403)، من لایحضرالفقیه، تصحیح غفاری، علی اکبر، نشر دفتر انتشارات اسلامی، قم.
 
6.    ابن بابویه، محمد، (1406)، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، نشر دارالشریف الرضی، قم.
 
7.   ابن بابویه، محمد‏، (1378)، عیون اخبار الرضا علیه السلام، تصحیح لاجوردی، مهدی، نشر جهان، تهران.
 
8.   ابن حیون، نعمان بن محمد مغربى(1385)، دعائم الاسلام، تصحیح فیضی، آصف، نشر مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم.
 
9.    ابن شعبه حرانى، حسن بن على‏ (1404)، تحف العقول، تصحیح غفاری، علی اکبر، نشر جامعه مدرسین، قم.
 
10.  ابن قولویه قمی، جعفر بن محمد(1377)، کامل الزیارات، نشر پیام حق، تهران.
 
11.    ابن همام اسکافى، محمد بن همام بن سهیل(1404)، التمحیص، نشر مدرسه الامام المهدی موعود علیه السلام، قم.
 
12.ایمانی فر، حمیدرضا(1392)، «مقایسه رابطه حرمت خود با سلامت روانی در پیش بینی اضطراب مرگ»، مجله علوم روان شناختی، شماره 47، ص 345.
 
13.بحرانی، سید‌هاشم(1374)، البرهان فی تفسیر القرآن، نشرمؤسسه بعثه، قم.
 
14.  برقى، احمد بن محمد بن خالد(1371)، محاسن، تصحیح محدث، جلال الدین، نشر دارکتب الاسلامیه، قم.
 
15.پاینده، ابوالقاسم(1363)، نهج الفصاحه، نشر دنیای دانش، تهران.
 
16.  تمیمى آمدى، عبد الواحد (1410)، غرر الحکم و درر الکلم، تصحیح رجایی، سیدمهدی، چاپ دوم، نشر دارالکتب اسلامیه، قم.
 
17.جانگسما، آرتور.ای و دیگران (1394)، راهنمای گام به گام درمان مشکلات روانی کودکان، ترجمه سید علی کیمیایی و احمد امیدوار، چاپ دوم، انتشارات رشد، تهران.
 
18.دادستان، پریرخ(1391)، روانشناسی مرضی تحولی، انتشارات سمت، تهران.
 
19.  دهخدا، علی اکبر(1377)، لغت نامه، انتشارات دانشگاه تهران.
 
20.دیلمی، حسن(1378)، إرشاد القلوب، ترجمه مسترحمی، نشر بوذر جمهوری، تهران.
 
21.  دیماتئو، ام رابین(1376) ، روان شناسی سلامت، ترجمه: سید مهدی موسوی اصل، سالاریفر، مسعود آذربایجانی و اکبر عباسی، زیر نظر کیانوش‌هاشمیان، انتشارات سمت، تهران.
 
22.زمخشری، ابوالقاسم محمود(1407)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، نشر دارالکتاب العربی، بیروت.
 
23.          سیچ، جورج(1378)، یادگیری و کنترلِ حرکتی از دیدگاهِ روانشناسی عصب شناختی، ترجمه حسن مرتضوی نشر سنبله، مشهد.
 
24.شجاعی، محمد صادق(1388)، درآمدی بر روانشناسی تنظیم رفتار، انتشارات دارالحدیث، قم.
 
25.شعیری، محمد، جامع االاخبار، نشر مطبعة الحیدریه، نجف، بی تا.
 
26.طباطبایى، محمدحسین(1374)، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.
 
27.          طبرسی، فضل بن حسن(1390)، اعلام الوری باعلام الهدی، چاپ سوم، نشراسلامیه، تهران.
 
28.قرشی بنابی، علی اکبر(1371)، قاموس قرآن، نشر دارالکتاب اسلامیه، تهران.
 
29.کلینی، محمد(1370)، اصول کافی، ترجمه سید جواد مصطفوی، انتشارات کتابفروشى علمیه اسلامیه‏، تهران.
 
30.گنجی، حمزه(1396)، آسیبشناسی روانی بر اساس DSM-5، انتشارات ساوالان، تهران.
 
31.لیثى واسطى، على(1376)، عیون الحکم و المواعظ، تصحیح: حسنی بیرجندی، حسین، نشر دارالحدیث، قم.
 
32.          متقی، علی(1419)، کنزالاعمال فی سنن الاقوال و الافعال، دارالکتاب العلمیه، بیروت.
 
33.         مجلسی، محمدباقر(1362)، بحارالانوار، دارالکتب اسلامیه، تهران.
 
34.         محمدی ری شهری، محمد(1386)، میزان الحکمة، انتشارات دارالحدیث، قم.
 
35.         مکارم شیرازی، ناصر(1383)، تفسیر نمونه، نشر دارالکتب اسلامیه، تهران.
 
36.          نراقی، ملااحمد(1378)، معراج السعادة، انتشارات هجرت، قم.
 
37.         نوری، حسین بن محمد تقی(1408)، مستدرک الوسائل، نشر مؤسسۀ آل البیت (علیهم السلام)، قم.
 
1.      قرآن کریم.
2.    شریف الرضی، محمدبن الحسین (1414)، نهج‌البلاغه، مصحح صبحی صالح، نشر هجرت، قم.
3.   ابنبابویه، محمد(1375)، خصال، ترجمه یعقوب جعفری، نشر نسیم کوثر، قم.
4.    ابنبابویه، محمد(1403)،  معانیالأخبار، تصحیح علی اکبر غفاری، نشر دفتر انتشارات اسلامی، قم.
5.   ابن بابویه، محمد‏، (1403)، من لایحضرالفقیه، تصحیح غفاری، علی اکبر، نشر دفتر انتشارات اسلامی، قم.
6.    ابن بابویه، محمد، (1406)، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، نشر دارالشریف الرضی، قم.
7.   ابن بابویه، محمد‏، (1378)، عیون اخبار الرضا علیه السلام، تصحیح لاجوردی، مهدی، نشر جهان، تهران.
8.   ابن حیون، نعمان بن محمد مغربى(1385)، دعائم الاسلام، تصحیح فیضی، آصف، نشر مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم.
9.    ابن شعبه حرانى، حسن بن على‏ (1404)، تحف العقول، تصحیح غفاری، علی اکبر، نشر جامعه مدرسین، قم.
10.  ابن قولویه قمی، جعفر بن محمد(1377)، کامل الزیارات، نشر پیام حق، تهران.
11.    ابن همام اسکافى، محمد بن همام بن سهیل(1404)، التمحیص، نشر مدرسه الامام المهدی موعود علیه السلام، قم.
12.ایمانی فر، حمیدرضا(1392)، «مقایسه رابطه حرمت خود با سلامت روانی در پیش بینی اضطراب مرگ»، مجله علوم روان شناختی، شماره 47، ص 345.
13.بحرانی، سید‌هاشم(1374)، البرهان فی تفسیر القرآن، نشرمؤسسه بعثه، قم.
14.  برقى، احمد بن محمد بن خالد(1371)، محاسن، تصحیح محدث، جلال الدین، نشر دارکتب الاسلامیه، قم.
15.پاینده، ابوالقاسم(1363)، نهج الفصاحه، نشر دنیای دانش، تهران.
16.  تمیمى آمدى، عبد الواحد (1410)، غرر الحکم و درر الکلم، تصحیح رجایی، سیدمهدی، چاپ دوم، نشر دارالکتب اسلامیه، قم.
17.جانگسما، آرتور.ای و دیگران (1394)، راهنمای گام به گام درمان مشکلات روانی کودکان، ترجمه سید علی کیمیایی و احمد امیدوار، چاپ دوم، انتشارات رشد، تهران.
18.دادستان، پریرخ(1391)، روانشناسی مرضی تحولی، انتشارات سمت، تهران.
19.  دهخدا، علی اکبر(1377)، لغت نامه، انتشارات دانشگاه تهران.
20.دیلمی، حسن(1378)، إرشاد القلوب، ترجمه مسترحمی، نشر بوذر جمهوری، تهران.
21.  دیماتئو، ام رابین(1376) ، روان شناسی سلامت، ترجمه: سید مهدی موسوی اصل، سالاریفر، مسعود آذربایجانی و اکبر عباسی، زیر نظر کیانوش‌هاشمیان، انتشارات سمت، تهران.
22.زمخشری، ابوالقاسم محمود(1407)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، نشر دارالکتاب العربی، بیروت.
23.          سیچ، جورج(1378)، یادگیری و کنترلِ حرکتی از دیدگاهِ روانشناسی عصب شناختی، ترجمه حسن مرتضوی نشر سنبله، مشهد.
24.شجاعی، محمد صادق(1388)، درآمدی بر روانشناسی تنظیم رفتار، انتشارات دارالحدیث، قم.
25.شعیری، محمد، جامع االاخبار، نشر مطبعة الحیدریه، نجف، بی تا.
26.طباطبایى، محمدحسین(1374)، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.
27.          طبرسی، فضل بن حسن(1390)، اعلام الوری باعلام الهدی، چاپ سوم، نشراسلامیه، تهران.
28.قرشی بنابی، علی اکبر(1371)، قاموس قرآن، نشر دارالکتاب اسلامیه، تهران.
29.کلینی، محمد(1370)، اصول کافی، ترجمه سید جواد مصطفوی، انتشارات کتابفروشى علمیه اسلامیه‏، تهران.
30.گنجی، حمزه(1396)، آسیبشناسی روانی بر اساس DSM-5، انتشارات ساوالان، تهران.
31.لیثى واسطى، على(1376)، عیون الحکم و المواعظ، تصحیح: حسنی بیرجندی، حسین، نشر دارالحدیث، قم.
32.          متقی، علی(1419)، کنزالاعمال فی سنن الاقوال و الافعال، دارالکتاب العلمیه، بیروت.
33.         مجلسی، محمدباقر(1362)، بحارالانوار، دارالکتب اسلامیه، تهران.
34.         محمدی ری شهری، محمد(1386)، میزان الحکمة، انتشارات دارالحدیث، قم.
35.         مکارم شیرازی، ناصر(1383)، تفسیر نمونه، نشر دارالکتب اسلامیه، تهران.
36.          نراقی، ملااحمد(1378)، معراج السعادة، انتشارات هجرت، قم.
37.         نوری، حسین بن محمد تقی(1408)، مستدرک الوسائل، نشر مؤسسۀ آل البیت (علیهم السلام)، قم.