مبناگرایی در اخلاق از دیدگاه آیت الله جوادی آملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه معارف اسلامی

چکیده

وجود قضایای بدیهی و ارجاع قضایای نظری به آنها (= نظریه مبناگرایی) از جمله مباحث مهم معرفت‌شناسی عام است. در معرفت‌شناسیِ اخلاق نیز، به‌عنوان معرفت‌شناسیِ مقید یا مضاف، این پرسش مطرح است که آیا علم اخلاق از قضایای بدیهی برخوردار است؟ اگر پاسخ مثبت است وجه بداهت آنها چیست؟ و در ادامه، آیا علم اخلاق می‌تواند با این بدیهیات، قضایای نظری خود را اثبات کند و از علوم دیگر بی‌نیاز باشد؟ تحلیل درست این‌گونه مسائل معرفت­شناختی تأثیر زیادی در دفاع از ارزش‌های اخلاقی و پاسخ به شبهات آن به‌ویژه نسبیت و کثرت‌گرایی اخلاقی دارد.
 آیت‌الله جوادی آملی به‌عنوان نظریه‌پرداز برجسته و کم‌نظیر حوزه علوم انسانی و اسلامی، در آثار خویش به این مسائل پاسخ داده است؛ این نوشتار به روش توصیفی ـ تحلیلی و با مراجعه به تمام آثار ایشان، به نتایجی دست یافت: در علم اخلاق بدیهیاتی وجود دارند که وجه بداهت‌شان به اوّلی و وجدانی بودن آنهاست؛ این بدیهیات هرچند نقش زیادی در اثبات قضایای نظریِ اخلاق دارند اما موجب نمی‌شوند که علم اخلاق تماماً از علوم دیگر بی‌نیاز باشد. همچنین در برخی عبارات ایشان ابهاماتی وجود دارد که در ابتدا متناقض­ به­نظر می­آیند لیکن نویسنده کوشیده است با استفاده از نظریات دیگر ایشان، توجیه و جمع مناسبی ارائه داده، تناقض ظاهری را رفع نماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Foundationalism in ethics from the perspective of Ayatollah Javadi Amoli; review and explanation

نویسنده [English]

  • majid abolqasemzade
Director of the Ethics Group
چکیده [English]

The existence of self-evident theorems and the referral of theoretical theories to them (foundationalist theory) are among the important issues of epistemology. What is their improvisation? Can the science of ethics prove its theoretical propositions with little self-evidentness and is unnecessary to other sciences? The correct analysis of such issues has a great impact on defending moral values ​​and responding to its inequalities, especially relativism and moral pluralism. This text, by way of descriptive-analytical approach and by referring to all of his works, has come to the conclusion that there is an axiom in ethical science that is self-evident in its originality and conscience; That the science of morality is completely unnecessary from other sciences. There are some ambiguities that seem inconsistent at the outset.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ethics
  • Theoretical and Practical Wisdom
  • Ethics Propositions of Obvious and Theoretical
  • Foundationalism
  • Ayatollah Javadi Amoli
  1. قرآن کریم

    1. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1383)، دانش‌نامه علائی: منطق، دهخدا، تهران.
    2. ــــــــــــــــــــــ (1404)، الشفا: المنطق، مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی، قم.
    3. بحرانی، کمال‌الدین میثم (1406)، قواعد المرام فی علم الکلام، مکتبۀ آیت‌الله المرعشی النجفی، قم.
    4. جوادی آملی، عبدالله (1387الف)، دین‌شناسی، اسراء، قم.
    5. ــــــــــــــــــــ (1376)، حکمت نظری و عملی در نهج البلاغه، اسراء، قم.
    6. ــــــــــــــــــــ (1377)، فلسفه حقوق بشر، اسراء، قم.
    7. ــــــــــــــــــــ (1378)، معرفت‌شناسی در قرآن، اسراء، قم.
    8. ــــــــــــــــــــ (1384الف)، فطرت در قرآن، اسراء، قم.
    9. ــــــــــــــــــــ (1384ب)، تبیین براهین اثبات خدا، اسراء، قم.
    10. ــــــــــــــــــ (1386الف)، سرچشمه اندیشه، جلد 4، اسراء، قم.
    11. ــــــــــــــــــ (1386ب)، رحیق مختوم، جلد 1/1، اسراء، قم.
    12. ــــــــــــــــــ (1386ج)، مراحل اخلاق در قرآن، اسراء، قم.
    13. ـــــــــــــــــ (1387ب)، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، اسراء، قم.
    14. ـــــــــــــــــ (1387ج)، مبادی اخلاق در قرآن، اسراء، قم.
    15. ـــــــــــــــــ (1387د)، تسنیم: تفسیر قرآن کریم، جلد 11، اسراء، قم.
    16. ـــــــــــــــــ (1388الف)، زن در آینه جمال و جلال، اسراء، قم.
    17. ـــــــــــــــــ (1388ب)، شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی، اسراء، قم.
    18. ـــــــــــــــــ (1388ج)، تسنیم: تفسیر قرآن کریم، جلد 12، اسراء، قم.
    19. ـــــــــــــــــ (1389الف)، انتظار بشر از دین، اسراء، قم.
    20. ـــــــــــــــــ (1389ب)، تفسیر انسان به انسان، اسراء، قم.
    21. ـــــــــــــــــ (1389ج)، تسنیم: تفسیر قرآن کریم، جلد 2، اسراء، قم.
    22. ـــــــــــــــــ (1389د)، تسنیم: تفسیر قرآن کریم، جلد 18، اسراء، قم.
    23. ـــــــــــــــــ (1389هـ)، حیات عارفانه امام علی علیه‌السلام، اسراء، قم.
    24. ـــــــــــــــــ (1391)، مفاتیح‌ الحیاۀ، اسراء، قم.
    25. حائری یزدی، مهدی (1384)، کاوش‌های عقل عملی، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران.
    26.  حلی، جمال‌الدین حسن‌بن‌یوسف (1371)، الجوهر النضید، بیدار، قم.
    27. ــــــــــــــــــــــــــــــ (1363)، انوار الملکوت فی شرح الیاقوت، الشریف الرضی، قم.
    28. ــــــــــــــــــــــــــــــ (1412)القواعد الجلیة فی شرح الرسالة الشمسیة، مؤسسة النشر الاسلامى، ‏‏قم.
    29. ــــــــــــــــــــــــــــــ (1982)نهج الحق و کشف الصدق، دار الکتاب اللبنانی، بیروت.
    30. رازی، قطب‌الدین (1384)، تحریر القواعد المنطقیة فی شرح الرسالة الشمسیة، بیدار، قم.
    31. ــــــــــــــــ [بی‌تا]، شرح مطالع الانوار فی المنطق، انتشارات کتبی نجفی، قم.
    32. سبحانی، جعفر (1411)، الالهیات، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة، قم.
    33. ــــــــــــــ (1370)، بحوث فی الملل و النحل، جلد 3، مرکز مدیریت حوزه علمیه، قم.
    34. ــــــــــــــ (1420)، رسالة فی التحسین و التقبیح، مؤسسه امام صادق علیه‌السلام، قم.
    35. ــــــــــــــ (1423)، رسائل و مقالات، جلد 3، مؤسسه امام صادق علیه‌السلام، قم.
    36. ــــــــــــــ (1419)، مصادرالفقه الاسلامی و منابعه، دارالاضواء، بیروت.
    37. ــــــــــــــ (1412)، مفاهیم القرآن، جلد 6، مؤسسه امام صادق علیه‌السلام، قم.
    38. سبزواری، قطب‌الدین (1373)، الخلاصة فی علم الکلام، چاپ شده در: میراث اسلامی ایران، دفتر اول، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، قم.
    39. سبزواری، ملاهادی (1372)، شرح الاسماء الحسنی، دانشگاه تهران، تهران.
    40. سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1375)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، جلد 2، انجمن حکمت و فلسفه ایران، تهران.
    41. سید مرتضی، علی‌بن‌حسین (1411)، الذخیرة فی علم الکلام، مؤسسة النشر الاسلامی، قم.
    42. سیوری حلّی، جمال‌الدین فاضل مقداد (1405)، ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، قم.
    43. شهرزورى، شمس‌الدین (1372)، شرح حکمة الاشراق، ‏مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، ‏تهران.
    44. شیرازی، قطب‌الدین (1383)، شرح حکمة الاشراق، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران.
    45. صدر، سید محمدباقر (1417الف)، بحوث فی علم الاصول، جلد 8، تقریر حسن عبدالساتر، الدار الاسلامیة، بیروت.
    46. ـــــــــــــــــــ (1417ب)، بحوث فی علم الاصول، جلد 4، تقریر سید محمود هاشمی شاهرودی، مؤسسه دایرة‌المعارف فقه اسلامی، قم.
    47. ـــــــــــــــــــ (1415)، جواهر الاصول، بیروت، دارالتعارف، بیروت.
    48. ـــــــــــــــــــ (1408)، مباحث الاصول، مکتب الاعلام الاسلامی، قم.
    49. طوسی، خواجه نصیرالدین (1405)، تلخیص المحصل، دارالاضواء، بیروت.
    50. فیاض لاهیجی، ملاعبدالرزاق (1383)، گوهر مراد، سایه، تهران.
    51. ـــــــــــــــــــــــــــ (1364)، سرمایه ایمان، الزهرا، تهران.
    52. مطهری، مرتضی (1372)، مجموعه آثار، جلد 3، صدرا، تهران.
    53. ـــــــــــــــ (1381الف)، مجموعه آثار، جلد 4، صدرا، تهران.
    54. ـــــــــــــــ (1381ب)، مجموعه آثار، جلد 17، صدرا، تهران.
    55. ـــــــــــــــ (1384)، مجموعه آثار، جلد 20، صدرا، تهران.
    56. ـــــــــــــــ (1388)، مجموعه آثار، جلد 26، صدرا، تهران.
    57. مظفر، محمدرضا (1423)، المنطق، مؤسسة النشر الاسلامی، قم.