حجیت خبر واحد در اثبات گزارة اخلاقی

نویسنده

استادیار و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

 
بحث دربارۀ مدلول بیانات اخلاقی دینی مبتنی بر اعتبار ادلة نقلی در اخلاق اسلامی است؛ یعنی پیش از پرداختن به آن باید به این سؤال پاسخ داده شود که آیا اساساً این ادله در اثبات گزاره‌های اخلاقی، حجیت و دلیلیت دارند یا خیر؟ بی‌شک قرآن کریم، احادیث متواتر و نیز اخبار آحاد مقرون به قرائن حجت هستند. این پژوهش به حجیت اخبار آحاد اخلاقی و تفاوت معنای حجیت در گزاره‌های فقهی و اخلاقی پرداخته و با کاوشی تحلیلی، به این نتیجه رسیده است که در کشف معارف ناظر به واقع، از جمله معارف اخلاقی، جعل حجیت و اعتبار تعبدی دلیل، معنای روشنی ندارد؛ بلکه ملاک اعتبار این گزاره‌ها درجة واقع‌نمایی آن‌هاست. به بیان دیگر، اعتبار این معرفت‌ها را نباید و نمی‌توان بر محور وجود و عدم (صفر و یک) تلقی کرد؛ بلکه این اعتبار، درجاتی قابل محاسبه دارد و در شرایطی که برای واقع‌نمایی یقینی یک قضیه، توجیه کافی وجود ندارد، درجة غیریقینی معیّنی از معرفت قابل‌توجیه است.
خبر واحدِ حاکی از واقع، معرفت می‌آورد و درجه‌ای از واقع‌نمایی دارد که البته تام و یقینی نیست؛ اما ممکن است بر هر معرفت دیگری در عرض خود، ترجیح داشته باشد؛ و به همین دلیل، حجت است و باور به آن، معقول و منطقی است. در این‌جا هرچه قرائن و شواهد بیشتری به نفع آن جمع‌آوری کنیم، آن را معقول‌تر ساخته‌ایم و ترجیح آن را موجه‌تر و منطقی‌تر کرده‌ایم. این قرائن و شواهد ممکن است قرائن عقلی، عقلایی، نقلی، تاریخی، جغرافیایی، تجربی، عرفی و غیر این‌ها باشد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Authority of a Unique Tradition in Proving Moral Statements

نویسنده [English]

  • MOHAMMAD ALEMZADEH NOORI
Assistant Professor of the Islamic Sciences and Culture Academy
چکیده [English]

The debate over the meaning of the religious ethical statements is based on the validity of the narrative reasons in Islamic ethics; that is, before addressing it, the question must be answered is that whether these reasons are substantially justified in proving ethical propositions or not? Undoubtedly, the Holy Qur'an, the widely transmitted hadiths and unique traditions with evidences are justified. The present study deals with the authority of unique moral Hadiths and the difference in the meaning of authority in jurisprudential and ethical propositions. Then, by using the analytical research, it is concluded that there is no clear meaning in the knowledges referring to reality, including ethical knowledge, giving authority and validating religious reasons. Rather, the criterion of the validity of these propositions lies in the degree of their realism.
In other words, the validity of these knowledges cannot and should not be based on existence and non-existence (zero and one); rather the validity has calculable degrees, and in conditions where there is insufficient justification for the certainty of a theorem, a particular uncertain degree is justifiable. The unique Hadith relating reality gives us knowledge, and has a degree of realism, which is not absolute, but it may be preferred over any other knowledge within itself, and is therefore justified and its belief is reasonable. Whatever more evidences we collect here, we make it more rational and justified. These evidences may be rational, reasonable, narrative, historical, geographical, empirical, customary, and so on.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religious Ethics
  • Jurisprudence's injunction
  • Ethical Judgment
  • validity of unique hadiths
  • the degree of validity of unique hadiths
قرآن کریم.
استرآبادی، مولی محمدامین (۱۴۲۶)؛ الفوائد المدنیة و بذیله الشواهد المکیة؛ مؤسسة النشر الاسلامی، قم.
اصفهانی، محمدحسین (۱۴۲۹)؛ نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، مؤسسة آل البیت، بیروت.
اکبرنژاد، محمدتقی (۱۳۹۵)؛ منطق تفسیر متن؛ دار الفکر، قم.
بحرانی، یوسف بن احمد (1405)، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، مؤسسة نشر اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم‌، قم.
جبعی عاملی، حسن بن زین‌الدین (1374)، معالم الدین و ملاذ المجتهدین، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
جوادی آملی، عبدالله(1385ش)؛ تسنیم؛ اسراء، قم.
حائری اصفهانی، محمدحسین بن محمدرحیم ایوان کیفی (1404)، الفصول الغرویة فی الأصول الفقهیة، دار احیاء العلوم الاسلامیة، قم.
حر عاملی، محمد بن حسن (۱۴۰۹)‏؛ وسائل الشیعة؛ مؤسسة آل ‌البیت: قم.
حسینی تهرانی، سید محمدحسین (1433)، رسالة فی الاجتهاد و التقلید، انتشارات علامه طباطبایی، مشهد.
حکیم، محمدتقى بن محمدسعید (1418)، الأصول العامة فی الفقه المقارن، مجمع جهانی اهل‌بیت:‏، قم.
حلی، جمال‌الدین حسن بن یوسف بن علی بن مطهر (1417ق)؛ خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال؛ مؤسسة نشر الفقاهة، قم.
خویی، سید ابوالقاسم (1430)، موسوعة الامام الخوئی، تحقیق: محمدرضا موسوی خلخالی، توحید، قم.
خویی، سید ابوالقاسم (1372ش)‏؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة؛ مرکز نشر الثقافة الاسلامیة فی العالم، بیروت.
سبحانی تبریزی، جعفر (1369)، کلیات فی الرجال، مرکز‌ مدیریت‌ حوزۀ علمیۀ قم، قم.
سبحانی تبریزی، جعفر (1383)، أصول الفقه المقارن فیما لا نص فیه، مؤسسۀ امام صادق7، قم.
سیّد مرتضى، علی بن الحسین (1410)، الشافى فى الامامة، مؤسسة الصادق7، تهران.
شیخ صدوق، محمد بن علی بن الحسین (1398)، التوحید، انتشارات جامعۀ مدرسین، قم.
شیخ صدوق، محمد بن علی بن الحسین (1413)، کتاب من لایحضره الفقیه، تحقیق و تصحیح: علی‌اکبر غفارى، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم‌، قم.
شیخ طوسی، محمد بن الحسن (1409)، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: احمد قصیر عاملی، دار إحیاء التراث العربی، بیروت.
شیخ انصاری (1416)، فرائد الأصول، مؤسسة النشر الاسلامی، قم.
شیخ بهایی، محمد بن الحسین (1387)، مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین، تحقیق: مهدی رجایی و تعلیقات اسماعیل خواجویی، آستان قدس رضوی، مشهد.
صدر، سیدمحمدباقر (1424)، الأسس المنطقیة للاستقراء، مرکز الأبحاث والدراسات التخصّصیّة للشهید الصدر، قم.
طوسی، محمد بن الحسن (۱۴۱۷)؛ العدة فی أصول الفقه؛ علاقبندیان، قم.
طوسی، محمد بن الحسن (1411)‏؛ الغیبة؛ تحقیق عبادالله تهرانی و علی‌احمد ناصح، دار المعارف الإسلامیة، قم.‏
طوسی، محمد بن الحسن و محمد بن عمر بن عبدالعزیز کشّی (1390ق)؛ رجال الکشّی اختیار معرفة الرجال؛ نشر دانشگاه مشهد، مشهد.
عاملی، شیخ حر محمد بن حسن (1409)، وسائل الشیعة، مؤسسة آل‌البیت:، قم.
عراقى، آقاضیاءالدین‏ (1417)، نهایة الأفکار، تقریرات محمدتقى بروجردى نجفى، دفتر انتشارات اسلامی‏، قم.
طباطبایى، سیدمحمدحسین‏ (1388الف)، شیعه در اسلام، بوستان کتاب، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم، قم.
طباطبایى، سیدمحمدحسین (1388ب)، قرآن در اسلام، بوستان کتاب، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، قم.
طباطبایى، سیدمحمدحسین ‏ (1390)، المیزان فى تفسیر القرآن، مؤسسة الاعلمی، بیروت.
غرباوی، ماجد (1375)، البحوث الرجالیة فی کتاب مجمع الفائدة و البرهان، مؤتمر المقدس الاردبیلی، قم.
فیض کاشانی، ملامحمدمحسن بن شاه‌مرتضى (1406)، الوافی، کتابخانه امام أمیرالمؤمنین على7، ‏اصفهان.
مازندرانى، محمدصالح بن احمد (1382)، شرح الکافی الاصول و الروضة، تحقیق و تصحیح: ابوالحسن‏ شعرانى، المکتبة الإسلامیة، تهران.
محقق حلى، نجم‌الدین جعفر بن حسن (1403)، معارج الأصول، مؤسسة آل‌البیت:، قم.
مسعودی، عبدالهادی (1392)، آسیب‌شناسی حدیث، سمت، دانشگاه قرآن و حدیث، تهران.
مصباح یزدی، مجتبی (1390)، احتمال معرفت‌شناختی، مؤسسۀ امام خمینی، قم.
معرفت، محمدهادی (بی‌تا)؛ التفسیر و المفسّرون؛ مشهد: الجامعة الرضویة للعلوم الاسلامیة، مشهد.
مقدس اردبیلى، احمد بن محمد‌ (1403)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان‌، تحقیق: آقامجتبى عراقى و على‌پناه اشتهاردى و آقاحسین یزدى اصفهانى، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم‌، قم‌.
میرداماد، محمدباقر بن محمد (بی‌تا)؛ الرواشح السماویة فی شرح الأحادیث الإمامیة؛ [بی‌جا]: [بی‌نا].
نائینى، محمدحسین (1352)، أجود التقریرات‏، تقریرات ابوالقاسم خویى، مطبعة العرفان، قم.
وحید بهبهانی، محمدباقر (1415)، الفوائد الحائریة، مجمع الفکر الاسلامی، قم.