طراحی الگوی ارزیابی رفتار اخلاقی در سازمان‌های ایرانی در پرتو قرآن و نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد مدیریت دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری مدیریت دانشگاه تهران ـ پردیس ارس

3 استاد مدیریت دانشگاه تهران ـ پردیس فارابی.

4 استادیار مدیریت دانشگاه تهران ـ پردیس فارابی

چکیده

اخلاق یکی از واژه‌های پرکاربرد در زندگی اجتماعی است که در دهه‌های اخیر، در اهداف و خط‌مشی‌های سازمان‌های ایرانی نیز نمود بارزی یافته است. با ‌وجود این، تعریف دقیقی از اخلاق در سازمان و یا معیار قابل‌استنادی وجود ندارد که با آن بتوان در هر شرایطی اخلاق را از غیر اخلاق تمییز داد. اخلاق و نظریه‌های مربوط به آن، وابستگی شدیدی به زمینۀ فرهنگی و اعتقادی جامعه دارند؛ ازاین‌رو، تعریف معیارهای اخلاقی باید متناسب با باورهای ارزشی جامعۀ هدف انجام گیرد؛ بنابراین نیاز به تعیین معیارهای اخلاقی بومی متناسب با باورها و ارزش‌های جامعه برای سازمان‌های ایرانی، محسوس است. بدین منظور، با استفاده از تحلیل مضمون، آیات قرآن کریم و گزاره‌های نهج‌البلاغه مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت و در نهایت، 97 مضمون پایه، 13 مضمون سازمان‌دهنده و دو مضمون فراگیر حسن فعلی و حسن فاعلی احصا شدند. معیارهای حسن فعلی به مضامین سازمان‌دهندۀ امانت‌انگاری مسئولیت، رعایت عدالت، احسان، اعتدال، حفظ کرامت انسان، ماهیت عمل، نتایج دنیوی اعمال و نتایج اخروی اعمال می‌پردازند؛ و معیارهای حسن فاعلی، مضامین سازمان‌دهندۀ ایمان به خدا، تقوا، نیت نیکو، بنده‌انگاری و شایستگی انجام عمل را در نظر دارند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Designing a Model for Evaluating Ethical Behavior in Iranian Organizations in the Light of the Quran and Nahj al-Balagha

نویسندگان [English]

  • Ali Asqhar Pour-Ezzat 1
  • Golara Pourmojarab 2
  • Hasan Zarei Matin 3
  • Hamid Reza Yazdani 4
1 Professor of Management, University of Tehran.
2 Ph.D. Student of Management, University of Tehran (Aras International Campus).
3 Professor of Management, University of Tehran (Farabi Campus).
4 Assistant professor of Management, University of Tehran (Farabi Campus).
چکیده [English]

Ethics is one of the most widely used words in social life that has been expressed in Iranian organizations' goals and policies in recent decades. However, there is no precise definition of ethics in the organization or a standard that can distinguish ethics from non-ethics in any circumstances. Ethics and its related theories are strongly dependent on the cultural and religious context of the society; therefore, the definition of ethical standards must be done according to the valuable beliefs of the intended community; therefore, the need to determine native ethical criteria appropriate to the beliefs and values of the community for Iranian organizations is felt. For this purpose, by analyzing the content, the Holy Qur'anic verses and Nahj al-Balagha's propositions were studied and finally, 97 basic themes, 13 organizing themes, and two overarching themes, action's goodness and subject's goodness, have been counted. The criteria for action's goodness deal with the organizer themes of considering responsibility as a trust, respect for justice, benevolence, moderation, the preservation of human dignity, the nature of action, the worldly and afterlife's consequences of acts. And the criteria for subject's goodness are organizer themes of the faith to God, piety, good intention and the appropriateness for acting.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Organizational Ethics
  • Criteria for ethics
  • Analysis of theme
  • action's goodness and subject's goodness
قرآن کریم (1387) ترجمه: مهدی الهی قمشه‌ای، انتشارات پیام عدالت، تهران.
قرآن کریم (1417ق) ترجمه: محمدمهدى فولادوند، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، تهران.
نهج‌البلاغه (1379) ترجمه: محمد دشتی، انتشارات مشهور، قم.
نهج‌البلاغه (1386) ترجمه: آیت‌الله مکارم شیرازی، دار‌الکتب الإسلامیة، تهران.
ابن‌شعبه، حسن بن علی (1380)، تحف العقول عن آل الرسول6، ترجمه: بهراد جعفری، دار الکتب الإسلامیة، تهران.
آل‌رسول، سوسن؛ فاطمه شیرزاد راد جلالی (1395)، «ایمان مبنای نظام اخلاقی قرآن»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال چهارم، شماره 51، ص 3 ـ12.
آمدی، عبدالواحد (1429ق)، غررالحکم و درر الکلم، تحقیق: السید مهدی الرجائی، مؤسسة دار الکتاب الاسلامی، قم.
بینش، مسعود (1391)، «موانع رشد اخلاق حرفه‌ای در سازمان‌ها»، ماهنامۀ صنعتی، مهندسی، اقتصادی و فرهنگی صنعت خودرو، سال پانزدهم، ش161، ص22ـ27.
جعفری‌نیا، سعید؛ علیرضا افشارنژاد؛ مهدیه دولت مدنی (1392)، «مطالعه‌ای در زمینۀ بروز رفتارهای غیراخلاقی کارکنان؛ مطالعۀ موردی»، فصلنامۀ مطالعات منابع انسانی، سال سوم، ش10، ص 73ـ90.
حسامی‌فر، عبدالرزاق (1393)، «معیار فعل اخلاقی و رابطۀ دین و اخلاق از منظر استاد مطهری»، تأملات فلسفی، سال چهارم، ش13، ص73ـ100.
حسن‌زاده، رحیمه (1394)، «حقانیت و نجات از دیدگاه علامه طباطبایی و چندی از شاگردان ایشان»، فصلنامۀ علمی تخصصی فرهنگ پژوهش، ش20ـ21، ص49ـ74.
حسینی، سیدحمید (1392)، «معیار فعل اخلاقی در کتاب ایمان و کفر الکافی»، فصلنامۀ علوم حدیث، سال هجدهم، ش۱، ص28ـ50.
خزاعی، زهرا (1393)، دانشنامۀ فاطمی، ج3، حکمت و معارف فاطمی: (زیر نظر علی‌اکبر رشاد)، بخش سوم: معارف عملی ـ اخلاق و فضایل، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، تهران.
دفت، ریچارد ال. (1380)، تئوری و طراحی سازمان، ترجمه: سیدمحمد اعرابی و علی پارسائیان، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، تهران.
خمینی، روح الله (1376)، شرح چهل حدیث، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران
دیلمی، احمد؛ مسعود دیلمی (1386)، اخلاق اسلامی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، قم.
زینالی صومعه، پروانه؛ علی‌اصغر پورعزت (1390)، «آثار فضای غیراخلاقی در محیط کار بر رفتارهای ضد شهروندی سازمانی»، فصلنامۀ اخلاق در علوم و فنّاوری، سال ششم، ش4، ص1ـ10.
سلطانی، محمدعلی (1385)، «معیار اخلاقی بودن رفتارها»، دوماهنامۀ حدیث زندگی، سال ششم، ش2، ص9ـ11.
سهیلی‌پور، محمد (1376)، «نگاهی به عبارات تکراری قرآن مجید»، فصلنامۀ بینات، سال چهارم، ش14، ص150ـ156.
شیخ طرزجانی، میلاد؛ عبدالرضا برزگر (۱۳۹۴)، «عدالت در اندیشۀ اسلامی»، دومین همایش ملی عدالت، اخلاق، فقه و حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی واحد میبد، میبد.
صالح‌نیا، منیره؛ زینب الله توکلی (1388)، «اخلاق سازمانی با تأکید بر منشور اخلاقی»، فصلنامۀ اخلاق در علوم و فناوری، سال چهارم، ش3ـ4، ص66ـ78.
صالحی، سیدعباس (1391)، «مفاهیم اخلاقی معیار از منظر قرآن کریم»، فصلنامۀ پژوهش‌های قرآنی، سال هجدهم، ش1، ص4ـ29.
عابدی جعفری، حسن؛ محمدسعید تسلیمی؛ ابوالحسن فقیهی؛ و محمد شیخ‌زاده (1390)، «تحلیل مضمون و شبکۀ مضامین روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی»، اندیشۀ مدیریت راهبردی، سال پنجم، ش2، ص151ـ198.
عزیزآبادی، ابوالفضل؛ سعید مرتضوی؛ محمدعلی انصاری اول؛ و فریبرز رحیم‌نیا (1395)، «مدخلی بر ویژگی‌های رهبری اخلاقی در نهج‌البلاغه»، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی مدیریت اسلامی، سال بیست‌وچهارم، ش4، ص11ـ41.
علیزاده، مهدی (1387)، «چیستی توسعۀ اخلاق در حکومت اسلامی و شاخص‌های سنجش آن»، حکومت اسلامی، سال سیزدهم، ش1، ص178ـ202.
عمادی اندانی، سمیه؛ اعظم پرچم (1394)، «بررسی و تحلیل مبانی اخلاقی عهد عتیق با توجه به آموزه‌های معاد»، فصلنامۀ علمی و پژوهشی انسان‌پژوهی دینی، سال دوازدهم، ش34، ص139ـ166.
عنایتی راد، محمدجواد (1391)، «معیارهای تمایز حسن‌وقبح اخلاقی از نگاه آیات و روایات»، مجلۀ علمی‌پژوهشی اخلاق زیستی، دورۀ دوم، ش4 ، ص39ـ62.
فروزنده دهکردی، لطف‌الله؛ و آمنه کیارزم (1394)، «شناسایی و سطح‌بندی عوامل مؤثر بر نهادینه‌سازی اخلاق در سازمان‌های دولتی با استفاده از مدل ISM»، پژوهش‌های مدیریت منابع سازمانی، دورۀ پنجم، ش3، ص125ـ152.
قاسمی، حمیدرضا؛ مهدی ایمانی مقدم؛ و حسین سریرپناه (1396)، «مفهوم‌سازی تقوای سازمانی از دیدگاه اسلام»، فصلنامۀ مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، سال بیست‌ویکم، ش1، ص63ـ80.
قرائتی، محسن (1383)، تفسیر نور، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، تهران، چاپ یازدهم.
مجلسی، محمدباقر (1403)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار:، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
محمدعلی‌نژاد عمران، روح‌الله؛ پیمان کمالوند (1395)، «مفهوم‌شناسی تطبیقی عزت نفس در قرآن و روان‌شناسی انسان‌گرا»، فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، سال هفتم، ش27، ص1ـ32.
مصباح یزدی، محمدتقی (1377)، اخلاق در قرآن، مؤسسۀ امام خمینی (ره)، قم.
مصباح یزدی، محمدتقی (1391)، فلسفۀ اخلاق، تحقیق و نگارش: احمد حسین شریفی، انتشارات مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام خمینى (ره)، قم.
مکارم شیرازی، ناصر (1394)، آیات اخلاقی: برگزیده‌ای از کتاب اخلاق در قرآن، تهیه و تنظیم: سیدحسین هاشمیان و علی‌اصغر همتیان، مدرسۀ امام علی بن ابی‌طالب7، قم.
مطهری، مرتضی(1393) عدل الهی، انتشارات صدرا، تهران
هاشمی، سیدحسین (1377)، «ملاک ارزش‌گذاری افعال»، پژوهش‌های قرآنی،  ش13ـ14، ص50ـ83.
Braun, V. & Clarke, V. (2006), «Using thematic analysis in psychology», Qualitative Research in Psychology, Vol. 3, No. 2, pp. 77-101.
Feldman, Yuval (2019), «Companies Need to Pay More Attention to Everyday Unethical Behavior», Harvard Business Review, March 01, 2019.