معیار قواعد اخلاقی در نظام سیاسی اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه حضرت معصومه (سلام الله علیها)

چکیده

هدف این نوشتار، بررسی معیار و مبنای ارزش‌های اخلاقی در نظام سیاسی اسلامی است. اجرای قواعد اخلاقی در نظام سیاسی، مستلزم شناخت معیار اخلاقی درآن نظام سیاسی است. در تبیین معیار قواعد اخلاقی، چهار رویکرد وظیفه‌گرایی، نتیجه‌گرایی، فضیلت‌گرایی وحق‌مداری  وجود دارد. همۀ این رویکردهای اخلاقی می‌کوشند به چیستیِ ملاکِ ارزشمندیِ عمل اخلاقی پاسخ دهند. به‌دلیل تکثر نظریه‌های اخلاقی، حتی در نظام اخلاق اسلامی، مهم است که مبنای عمل سیاسی اخلاقی کدام رویکرد و معیار است.
نگارنده ضمن بررسی رویکردهای اخلاقی و آثار سیاسی اجتماعی هریک، بر این باور است که وجود رویکردهای اخلاقی مختلف ناشی از نگاه تک‌بعدی و افراطی به یکی از جنبه‌های فعل اخلاقی است؛ درحالی‌که نظریۀ اخلاقی حاکم بر جامعۀ سیاسی باید رویکرد جامعی باشد که  هر رویکرد اخلاقی را سطح خاصی و باتوجه‌به جایگاه آن در نظریۀ اخلاقی مدنظر قرار دهد. رویکرد اخلاقی در نظام سیاسی اسلام، سطوح و ابعاد مختلفی دارد که هریک جایگاه و کارکرد خاصی دارند و نظام اخلاقی به‌تنهایی به نتیجه نخواهد رسید؛ ازاین‌رو چاره‌اندیشی منافاتی با وظیفه‌گرایی و فضیلت‌محوری ندارد و افراط در هر سطح، موجب کم‌توجهی به سایر سطوح و پیدایش نظریۀ اخلاقی ناکارامد خواهد شد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Criterion of Ethical Rules in the Islamic Political System

نویسنده [English]

  • s.fateme faghihi
assistant professor
چکیده [English]

The aim of this paper is to investigate the basis and criterion of ethical values in Islamic political system. The implementation of ethical rules in a political system requires a knowledge of its ethical criterion. There are four approaches for explaining the criterion of ethical rules: deontologism, consequentialism, virtue ethics, and truth-orientedness. All of these ethical approaches try to answer the question of what is the criterion for an ethical action to be valuable. Because of the diversity of ethical theories, even in the Islamic ethics, it is crucial to determine which criterion and approach is the basis of ethical, political actions. Investigation the ethical approaches and the political effects of each one of them, I believe that the diversity of ethical approaches is a consequence of one-dimensional, extremist view on one of the aspects of ethical action. It is while the governing ethical theory of a political society must be a comprehensive approach that consider each ethical approach in a certain level and with respect to its position in the ethical theory. The ethical approach in the political system of Islam has different dimensions and levels that each of them has a certain function and status, and the ethical system doesn’t lead to any consequence alone. So, looking for solution doesn’t have any conflict with deontologism and virtue ethics, and extremism in any level would lead to carelessness about other levels and emergence of inefficient ethical theory.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • ethical approach
  • Consequentialism
  • deontologism
  • Virtue Ethics
  • truth-orientedness
  • Political System of Islam
ابوالحمد، عبدالحمید (1358)، مبانی علم سیاست، دانشگاه تهران، تهران.
ارسطو (1364)، سیاست، ترجمۀ حمید عنایت، خوارزمی، تهران.
استاینر، هیلل (1382)، «مفهوم عدالت»، ترجمۀ محمد راسخ، مجلس و پژوهش، ش 38، 11-40
اسکینر، کوئنتین (1372)، ماکیاولی، ترجمۀ عزت‌الله فولادوند، طرح نو، تهران.
پونتارا، جولیانو (1370)، «اخلاق، سیاست، انقلاب»، ترجمه حمید غفاری، فصلنامۀ فرهنگ، ش 2، ص98-105.
پینکافس، ادموند (1382)، از مسئله‌محوری تا فضیلت‌گرایی، ترجمۀ حمیدرضا حسنی، مهدی علی‌پور، دفتر نشر معارف، قم.
جرجانی، علی‌بن‌محمد (بی‌تا)، شرح‌المواقف، شریف رضی، قم.
چابکی، ام‌البنین (1392)، «نقش اخلاق در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، اخلاق وحیانی، ش 4، ص 37-56.
حائری یزدی، مهدی (1361)، کاوش‌های عقل عملی، موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران.
حاجی صادقی، عبدلله (1383)، فلسفه و نظام سیاسی اسلام، زمزم هدایت، قم.
رازی، فخرالدین (1412)، المحصول فی علم‌الاصول، تحقیق: طه العلوانی، موسسه الرساله، بیروت.
راسخ، محمد (1381)، حق و مصلحت: مقالاتی در فلسفه حقوق، فلسفه حق و فلسفه ارزش (1)، طرح نو، تهران.
سیدفاطمی، محمدقاری (1381)، «نظریات اخلاقی در آئینه حقوق» نامۀ مفید،  ش 29، ص 23-40.
سیمون، دوبوار (1354)، نقد حکمت عامیانه «آرمان‌گرایی اخلاقی و واقع‌گرایی سیاسی»، ترجمۀ مصطفی رحیمی، آگاه، تهران.
شاطری، روح‌الله (1392)، مسئولیت اخلاقی حکومت دینی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، تهران.
شهرستانی، محمد (بی‌تا)، الملل و النحل، دارالمعرفه، بیروت.
شیروانی، علی (1378)، «ساختار کلی اخلاق اسلامی»، قبسات، ش 13، سال چهارم، صص38-43.
طباطبایی، محمدحسین (1364)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، مقدمه و پاورقی: مرتضی مطهری، صدرا، تهران.
غزالی، محمد (1371)، کیمیای سعادت، انتشارات گنجینه، تهران.
غلامی، علی (1391)، از اخلاق حسنه تا امنیت اخلاقی (مطالعه در سیاست جنایی جمهوری اسلامی و فقه امامیه)، دانشگاه امام صادق7، تهران.
فرانکنا، ویلیام (1376)، فلسفۀ اخلاق، ترجمۀ هادی صادقی، سپهر، قم.
فیض کاشانی، محسن (1375)، المحجه‌البیضاء، آستان قدس رضوی، مشهد.
فنایی، ابوالقاسم «چه اخلاقی به چه سیاستی مربوط است؟»، [دسترسی 12 آبان 1391]
 کاپلستون، فردریک (1368)، تاریخ فلسفه، ترجمۀ جلال‌الدین مجتبوی، علمی و فرهنگی و سروش، تهران.
کاظمی، علی‌اصغر (1376)، اخلاق و سیاست، اندیشۀ سیاسی در عرصۀ عمل، قومس، تهران.
کلینی، محمدبن‌‌یعقوب (1388) الکافی، تحقیق: علی‌‌اکبر غفاری، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
کیخا، نجمه (1386)، مناسبات اخلاق و سیاست در اندیشه اسلامی، پژوهشکده علوم و فرهنگ اسلامی، قم.
لک زایی، شریف (1391)، «شریعت و سیاست در حکمت متعالیه»، حکمت اسراء، ش 12، ص 51-76.
لنکستر، لین (1362)، خداوندان اندیشه سیاسی، ترجمۀ علی رامین، امیرکبیر، تهران.
مجلسی، محمدباقر (1403)، بحارالانوار، موسسه الوفاء، بیروت.
مصباح یزدی، محمدتقی (1370)، فلسفۀ اخلاق، موسسۀ اطلاعات، تهران.
ـــــــــ (1382)، آموزش فلسفه، انتشارات امیر کبیر،چاپ و نشر بین‌الملل، تهران.
ـــــــــ (1387)، اخلاق در قرآن، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم.
مظفر، محمدرضا (1382)، اصول‌الفقه، دارالتفسیر، قم.
ملاحمی خوارزمی (1386)، الفائق فی اصول‌الدین، حکمت و فلسفه، تهران.
نبویان، محمود (1390)، فلسفۀ حق (1): تاریخچه و مفهوم حق، موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم.
Campbell, Tam (2006), Right: A Critical Introduction, Rutledge, London
Cross, R. (1996), Psychology, The Science of Mind and Behavior, Hodder and Itonghtor, London.
Dworkin, R. (2001), Taking Rights Seriously, Harvard university press, U.S.A.
Petit, Philip (1993), “Consequentialism”, in: A companion to Ethics,Blackwell publishers, oxford.
Rahnner, Karl (1982), Encyclopedia of Theology, Crossroad, New York.
Waldron, Jermy (1984) Theories of Rights, Oxford, New York.