پژوهشگاه علوم وحیانی معارج
اخلاق وحیانی
2383-3025
5
1
2015
05
22
اخلاقِ مبتنی بر طبیعت در اندیشۀ علامه طباطبایی
5
28
FA
رحیم
دهقان
دکتری دین پژوهی و پژوهشگر پژوهشگاه بین المللی المصطفی.
r_dehghan@sbu.ac.ir
امیر
دیوانی
دانشیار دانشگاه مفید قم
r.dehghan@urd.ac.ir
چکیده: علامه طباطبایی را می توان از جمله مدافعان تقریر سنّتیِ نظریۀ اخلاقیِ قانون طبیعی دانست. ایشان، طرح واره ای از استعدادها و ظرفیت های انسان را که به صورت طبیعی در وجود انسان ها قرار داده شده است را بنیان نظام اخلاقی خود دانسته و ضمن توجّه به اصل هدایت عمومی یا تکوینی، در چهار گام اساسی نظامی از اخلاق را بر اساس داشته هایِ طبیعی انسان ترسیم نموده است. این اندیشمند فرزانه، در گام اوّل نیازهای طبیعیِِ انسان را تحلیل نموده و در گام دوم، در جهت برطرف ساختن نیازها، کدهایی را به عنوان امیال و استعدادهای درونیِ انسان و یا جهازات تکوینی مشخص ساخته و تلاش می کند تا زمینه را برای اخلاق مبتنی بر امیال طبیعی و بنیادینِ انسان فراهم سازد. در گام سوم، برای این امیال، غایتی مشخص می کند تا تمام این امیال در مراتب مختلف، بسوی آن جهت یابند و در گام چهارم به جهت اینکه طبیعتِ انسان را معجونی از امیال و گرایش های افسارگسیختۀ حیوانی و انسانی دانسته، در دو مرحله از عاملی سخن می گوید که بر مسیر امیال نظارت داشته و این امیال را در راستای غایتی مشخّص جهت دهی می کند. این مقاله تلاش نموده تا بر اساس روشی تحلیلی و استنادی، با توجّه به مبانیِ اخلاقیِ علّامه، تقریری از اخلاقِ مبتنی بر طبیعت را در آراء ایشان مورد تبیین قرار دهد. واژگان کلیدی: طبیعت انسان، ارزش اخلاقی، ساختار وجودی، عقلانیّت، علامه طباطبایی.
واژگان کلیدی: طبیعت انسان,ارزش اخلاقی,ساختار وجودی,عقلانیّت,علامه طباطبایی
https://ethics.isramags.ir/article_13685.html
https://ethics.isramags.ir/article_13685_ab87e4ba857fcc60ddcf5205a8f50ff8.pdf
پژوهشگاه علوم وحیانی معارج
اخلاق وحیانی
2383-3025
5
1
2015
05
22
دیدگاه علامهطباطبایی دربارۀ عینیّت ارزشها و حریّت در انگیزش اخلاقی براساس توحید اطلاقی
29
46
FA
حسن
مرادی
استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه شاهد.
dr.hassan.moradi@gmail.com
عینی یا ذهنی بودن ارزشهای اخلاقی و درونی یا بیرونی بودن منبع انگیزش اخلاقی، از مباحث مسئلهساز فلسفۀ اخلاق معاصرند؛ زیرا ذهنی بودن ارزشها، به نسبی بودن اخلاق، و بیرونی بودن منبع انگیزش، به ضعف در عمل منجر میشود. هدف این مقاله، حل این مسائل براساس توحید اطلاقی از نگاه علامهطباطبایی است. روش ما در گام اول، تبیین و تحلیل نظریۀ توحید اطلاقی و در گام دوم، استنتاج لوازم این نظریه در پاسخ به آن مسائل است. توحید اطلاقی میتواند هم مبنای عینیت ارزشهای اخلاقی و هم معیاری درونی برای انگیزش اخلاقی آزاد و متعالی باشد؛ زیرا انسان موحد براساس اسماء حقتعالی، که عینیاند، عمل کرده و فقط یک ذات را در تمام هستی میبیند و تمام صفات و افعال متکثر در آینههای آفاقی و انفسی را تصاویری از صفات و افعال حقتعالی میداند. تبیین وحدت اطلاقی و تمایز آن با سایر مراتب توحید، اثبات عینیت ارزشهای اخلاقی و سازگار بودن آن با انگیزش اخلاقی درونی و آزادانه و نیز تمایز آن با سایر انگیزشهای اخلاقی در نظامهای مبتنی بر وظیفهگرایی و سودگروی فردی یا جمعی دنیوی یا اخروی، از دستاوردهای این مقاله است.
عینیت ارزشهای اخلاقی,توحید اطلاقی,انگیزش اخلاقی,علامهطباطبایی
https://ethics.isramags.ir/article_13484.html
https://ethics.isramags.ir/article_13484_ed2c67753ba223b1f3bace2a0aac54c3.pdf
پژوهشگاه علوم وحیانی معارج
اخلاق وحیانی
2383-3025
5
1
2015
05
22
ویژگی های موضوع علم اخلاق و دلالت های روش شناختی آن
47
66
FA
احمدحسین
شریفی
دانشیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)
sharifi1738@yahoo.com
بازکاوی ویژگیها و مؤلفههای موضوع علم اخلاق، یعنی کنشهای اختیاری و صفات اکتسابی، نه تنها برای فهم بهتر این دانش ضروری است، بلکه در فهم روش استنباط حکم اخلاقی نیز نقشآفرین است. به همین دلیل ما در این مقاله میخواهیم این سؤال را پاسخ دهیم که ویژگیهای موضوع علم اخلاق کداماند و چه نقشی در روش استنباط حکم اخلاقی دارند؟ با استفاده از روش تحلیلی و عقلی، هفت ویژگی را برای موضوع علم اخلاق به دست آوردیم که عبارتند از: جزء فعالیتهای انسانی انسان بودن، آگاهانه بودن، ارادی و اختیاری بودن، انتزاعی بودن، هدفدار بودن، پیچیدگی و چند لایه بودن و نهایتاً وابستگی به جهانبینی و انسانشناسی کنشگر. در ادامه نقش این ویژگیها در روش استنباط حکم اخلاقی را مورد بررسی قرار دادیم و به این نتیجه رسیدیم که برای کشف حقیقت ارزشهای اخلاقی لازم است از روشهای گوناگون دستیابی به حقیقت، به ویژه وحی و متون دینی، بهره بگیریم و خود را از هیچ کدام از آنها محروم نکنیم.
موضوع علم اخلاق,کنشهای اختیاری,صفات اکتسابی,کنش اخلاقی,روششناسی استنباط حکم اخلاقی
https://ethics.isramags.ir/article_13686.html
https://ethics.isramags.ir/article_13686_c83f486dbd500a046cdce53a2cb72d1c.pdf
پژوهشگاه علوم وحیانی معارج
اخلاق وحیانی
2383-3025
5
1
2015
05
22
درآمدی روششناسانه بر نظریۀ عدالت در اقتصاد اسلامی
67
90
FA
سید مهدی
معلمی
استادیار پژوهشگاه بین المللی المصطفی.
mahdimoalemi@gmail.com
فعالیتهای علمی در حوزه عدالتپژوهی را میتوان به ساختن بنایی تشبیه نمود که تحقق هر مرحله، مقدمه و امکانی برای ورود به مراحل بعد است. از این رو نگرشهای گوناگون در موضوعات حوزه عدالتپژوهی ناشی از تفاوت دیدگاهها در مراحل قبلی است. دراین میان کاربست روش مناسب، رکن اساسی برای دستیابی به اصول عدالت اقتصادی است. این مقاله با بهرهگیری از روش تحلیل فلسفی، روشهای دستیابی به پاسخ مسائل اصلی عدالت اقتصادی در آموزههای اسلامی را مورد مطالعه و ارزیابی قرار میدهد. در پژوهشهای اسلامی که تا کنون در باب عدالت و به ویژه عدالت اقتصادی صورت گرفته است، فضای کلی «مبناگرایی» حاکم بوده است. رابطه عدالت اقتصادی و حقوق اقتصادی و همچنین ویژگیهایی همچون اصل امضایی بودن فرامین شارع مقدس در امور اقتصادی و جایگاه عرف و بناء عقلا در تعیین مصادیق حقوق اقتصادی، سبب تفاوت ماهوی مباحث روششناسی عدالت در حوزه اقتصاد با سایر حوزههای عدالتپژوهی میگردد. از این رو در این نوشتار روشهای «مبنا گراییِ نصمحور»، «مبنا گرایی علِّی»، «مبناگرایی فطری- ولایی» و «مبناگرایی منسجِم کارکردگرا» به عنوان مهمترین روشهای شناخت عدالت در اقتصاد اسلامی، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. این پژوهش نشان میدهد روش «مبناگرایی منسجِم کارکردگرا» نسبت به سایر روشها، برای شناخت عدالت اقتصادی در آموزههای اسلامی، از اصالت و کارآمدی بیشتری برخوردار است.
عدالت اقتصادی,فلسفه عدالت,روششناسی,مبناگرایی
https://ethics.isramags.ir/article_13644.html
https://ethics.isramags.ir/article_13644_fd1ba105f1b6c88f952701828655c813.pdf
پژوهشگاه علوم وحیانی معارج
اخلاق وحیانی
2383-3025
5
1
2015
05
22
دیدگاه فخر رازی دربارۀ معیار حسن و قبح در گسترۀ افعال الهی؛ تأمّلی بر تفکیک معرفتشناسانۀ اخلاق الهی و بشری
91
108
FA
محمود
صیدی
استادیار دانشگاه شاهد
m.saidiy@yahoo.com
سید مصظفی
موسوی اعظم
استادیار دانشگاه یاسوج
mostafa.mousavi64@gmail.com
حسن
اختر
کارشناسی ارشد فلسفه دانشگاه قم
akhtar5163@gmail.com
بسیاری از دیدگاههای علم کلام و فلسفۀ اخلاق، مبتنی بر تعیین ملاک حسن و قبح است. فخر رازی معتقد است حسن و قبح در افعال بشری عقلی، و در افعال الهی شرعی است. دیدگاه او خاص و منحصربهفرد است. در این جستار، نخست ادلۀ فخر رازی را برای تفکیک جایگاه عقل در اخلاق بشری و الهی و چرایی روی آوردن او را به چنین دیدگاهی خواهیم گفت. دلایل فخررازی را در دفاع از شرعی بودن حسن و قبح افعال الهی در سه جهت طبقهبندی میکنیم: تکلیف، خلقت و جبر حاکم بر عالم. در گام بعدی، ادّله او را با رویکرد تحلیلی- انتقادی سنجیده و نقد میکنیم. در پایان، با ردّ دیدگاه فخر رازی نتیجه میگیریم ملاک معرفتشناختی در تشخیص حسن و قبح افعال انسانی و الهی یکسان است.
فخر رازی,حُسن,قُبح,عقل,شرع
https://ethics.isramags.ir/article_13600.html
https://ethics.isramags.ir/article_13600_50d2a9a5d99de4fc8e2abd2cf9b3b46e.pdf
پژوهشگاه علوم وحیانی معارج
اخلاق وحیانی
2383-3025
5
1
2015
05
22
تبیین تخالف نظر و عمل از دیدگاه فارابی و ابن سینا
109
130
FA
فتانه
تواناپناه
0009-0007-1061-1277
کارشناس ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران
tavana@ut.ac.ir
نادیا
مفتونی
دانشیار و عضو هیأت علمی فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران
maftouni@ut.ac.ir
فارابی و ابنسینا عللی را که تخالف نظر و عمل را تببین پسین میکنند و راهکار بالقوه این تخالفاند و همچنین از عوامل و مؤلفههای پیشین تخالفسازند، در آثارشان پراکنده بررسی کردهاند. تناسب کیفیت علم با سطوح ادراکی مختلف میتواند عاملی مهم در توجه به مؤلفههای تخالف باشد. باتوجهبه پیروی بیشتر افراد از ظن و تخییل، شخص حتی با وجود علم مضاد با تخیلات و ظنیات خود، همچنان براساس ظنیات و تخیلات خود عمل میکند و دربرابر آنها منفعل میشود. چنین چیزی نمایانگر تأثیر قوی تخییل در سطح تصوری و بهتبع آن اقناع در سطح تصدیقی است؛ بهگونهایکه میتوان عوامل نقصان یا پیشرفت هر برنامهای را در پرتو این دو بعد ارزیابی کرد. از دیگر عوامل تخالف، نبود انگیزش، ارشاد، شوق و همچنین خلقیات، انفعالات و عوامل روانی است که به آنها توطئات ذهنی میگویند. گرایش مردم به تبعیت از امیال، بیانگر جایگاه هریک در افعال ارادی است. فارابی و ابنسینا به نقش اعتیاد نیز توجه کردهاند. این اعتیاد، نقش نظر و علم را در مبادی فعل ارادی کاهش میدهد. باید توجه کرد که دامنۀ افراد خاصی برای جایگاه هریک از عوامل تخالف بیان شده است؛ درنتیجه، مسئلۀ تحقیق و پاسخهای آن در دو سطح توصیفی و تحلیلی، مطلق نیستند و نسبت به افراد و شرایط متغیر است.
واژگان کلیدی: گرایش,افعال,اقناع,انفعالات نفسانی
https://ethics.isramags.ir/article_13381.html
https://ethics.isramags.ir/article_13381_00a7db36cefafb032b6e8e3ed514255f.pdf
پژوهشگاه علوم وحیانی معارج
اخلاق وحیانی
2383-3025
5
1
2015
05
22
وضع نظریۀ اخلاق در عصر مدرن؛ واکاوی نظریۀ اخلاق اصالت چارلز تیلور
131
162
FA
حسن
بوژمهرانی
استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحدآزادشهر
boozhmehrani@iauaz.ac.ir
در تاریخ اندیشۀ مدرن، دو نقطۀ عطف وجود دارد. اولی، انقلاب فلسفی- معرفتی دکارت است. ظهور و بسط فلسفۀ دکارت، بهمعنای زوال جهانبینی قرون وسطی، تولد سوژۀ انسانی و تغییرات اساسی در مباحث و موضوعات شاخههای گوناگون علمی بود. فلسفۀ او بر اندیشههای عصر جدید، مانند لیبرالیسم، دموکراسی، حقوق بشر، عقلانیت علمی و قانونگرایی روابط و نهادهای اجتماعی جدید مبتنی بود. برهمیناساس، هنجارها و داوریهای اخلاقی دچار تغییرات بیسابقهای شد. نقطۀ عطف دوم، در نیمۀ قرن بیستم رخ داد و بسیاری از اندیشههای عصر روشنگری را به افسانه و سراب تبدیل کرد. چارلز تیلور، یکی از نمایندگان چرخش فلسفی معاصر، معتقد است که معرفتشناسی طبیعتگرای دکارتی باعث غلبۀ تفسیر نسبیگرایانه، لذتگرایانه، اتمیستی و پوچگرایانه از کنش اخلاقی و انحراف از آرمان اصالت اخلاقی مدرن شده است. وی افزونبر دفاع قاطع از ضرورت خودشکوفایی فردی و صداقت با خویشتن، دنبال فهم غنیتری از زندگی در چارچوب خیرهای گریزناپذیر اخلاقی است. هدف از این پژوهش، ژرفاندیشی دربارۀ انسجام و کفایت اندیشۀ اخلاقی یکی از اندیشمندان برجستۀ فلسفۀ اخلاق معاصر است. این پژوهش نشان می دهد بازگشت نظریۀ اخلاقی تیلور به سنت رمانتیسیسم برای احیای تعالی اخلاقی نارساست و به فضیلتگرایی دینی بسیار نزدیکتر است تا آرمان اصالت مدرن. همچنین کمک گرفتن از منابع مختلف توجیه اخلاق اصالت، به ابهامها و تعارضهای نظریۀ وی افزوده است. چون تیلور فیلسوفی تحلیلی است، روششناسی این پژوهش، تحلیلی- انتقادی است.
نظریۀ اخلاق اصالت,طبیعتگرایی,اخلاق مدرن,رمانتیسیسم,دموکراسی لیبرال
https://ethics.isramags.ir/article_13458.html
https://ethics.isramags.ir/article_13458_52b35bbecff5c38b3d67e8a1bb39cf33.pdf