سبک تفکر اخلاقی درنهج البلاغه و دلالت های تربیتی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ حوزۀ علمیۀ قم و علوم تربیتی

2 عضو هیأت علمی گروه تربیت اخلاقی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

بهره‌گیری از معارف اخلاقی ‌ـ ‌تربیتی نهج البلاغه نیازمند فهم مقاصد کلام حضرت علی7 است تا فارغ از تحمیل معنایی، دلالت‌های کلام آن حضرت روشن شود. این پژوهش با چنین هدفی انجام شده است تا با روش توصیفی ‌ـ ‌تحلیلی، به بررسی کلمات آن حضرت بپردازد و به کشف خطوط کلی و تفکر کلان امیرالمؤمنین7 در باب اخلاق هنجاری دست ‌یابد و با در نظر گرفتن آن، دلالت‌های روشی آن را استخراج کند. آنچه در این تلاش به بار آمد، نشان می‌دهد که آن حضرت7 ملاک بایستگی و نبایستگی یک عمل را در پیامدها و نتایج آن می‌دانند، به گونه‌ای که فضایل و رذایل اخلاقی نیز بر اساس غایات آنها، به صدق و کذب اخلاقی متصف می‌شوند. از سوی دیگر، آن دسته از روایات که موهم دیدگاه فضیلت‌گرایانه است، نوعی تفکر غایت‌گرا را نشان می‌دهد و دلالتی بر فضیلت‌گرایی محض ندارد. غایت‌گرایی موردنظر آن حضرت7 از دیدگاه‌های موجود، ممتاز است، به این دلیل که مبدأ و منتهای این حرکت غایی، توحید است. شاید بتوان نام «غایت‌گرایی توحیدی» را بر آن نهاد. در باب دلالت‌های تربیتی نیز آن حضرت برای نیل به غایت‌گرایی توحیدی از سه نوع اقدام تربیتی استفاده می‌کردند که بخشی متوجه شرایط مطلوب مربی است، بخشی به ظرفیت‌های متربی برمی‌گردد و برخی نیز ناظر به محتوا و ابزار تربیت است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Genre of Moral Though in Nahj al-Balagha and its Educative Implications

نویسندگان [English]

  • roohollah shahryary 1
  • reza HashemiPaykar 1
  • hosein diba 2
1 howze
2 ...
چکیده [English]

Using the moral and educational knowledge needs understanding of the objectives of Imam Ali (p.b.u.h) to declare the implication of speeches of the Imam without semantic confusion. This paper has been written for this paper to analyze the speeches of the Imam, using the descriptive-analytical method, and discover the general theme and though of Imam Ali (p.b.u.h) concerning normative ethics, and by considering it, it finds the methodical implications of it. The result of this paper shows that the Imam considers the consequences and results of one action as the criterion for its necessity or non-necessity, in the way that moral virtues and vices gain their moral truth or falsity from their results. From other hand, the narrations seem to show virtuous views, suggesting a teleological though, and has no implication on virtuous view. The teleological view of the Imam is significant, since the beginning and the end of this final movement is the unity of God, and might be called the monotheistic teleology. On the educational implications, the Imam has been used three educational actions to attain the monotheistic teleology, some are regarding the ideal conditions of the instructor, some are regarding the capacities of the pupil and some are regarding the content and means of education.

کلیدواژه‌ها [English]

  • moral thought
  • educational implications
  • normative ethics
  • teleological theories
  • virtuous ethics
  • deontology
  1.  

    1. قرآن کریم.
    2. نهج البلاغه (1414)، گردآوری: سید رضى، نسخۀ صبحی صالح، انتشارات هجرت، قم.
    3. ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414)، لسان العرب، دار الصادر، بیروت.
    4. اعرافی، علی‌رضا؛ و تقی مهری رمی (1394)، «نقش رعایت توان متربی در تربیت عبادی؛ از منظر فقهی»، دوفصلنامۀ مطالعات فقه تربیتی، شمارۀ 3، ص 62ـ78.
    5. ایروانی، جواد (1394)، «جایگاه «تفریح و سرگرمی» در سبک زندگی رضوی و تأثیر آن بر تمدن‌سازی»، فصلنامۀ فرهنگ رضوی، شمارۀ 11، ص 109ـ132.
    6. باقری، خسرو (1389)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، چاپ بیست‌ویکم، انتشارات مدرسه، تهران.
    7. بهشتی، سعید؛ و محمدعلی  افخمی اردکانی  (1386)، «تبیین مبانی و اصول تربیت اجتماعی در نهج‌البلاغه»، مجلۀ تربیت اسلامی، شمارۀ 4، ص 7ـ40.
    8. توزانی، زهره؛ و زهرا آقاجری (1388)، «نظام اخلاق فضیلت‌مدار ابن‌مسکویه و سهم آموزه‌های دینی در شکل‌گیری آن»، فصلنامۀ تأملات فلسفی، شمارۀ 4، ص 98ـ106.
    9. جعفری، محمدتقی (1371)، ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، چاپ اول.
    10. حر عاملی، محمد بن حسن (1409)، وسائل الشیعة، مؤسسۀ آل‌البیت: لاحیاء التراث، قم.
    11. خزاعی، زهرا (1380)، «اخلاق فضیلت‌مدار»، فصلنامۀ مفید، شمارۀ 28، ص 41ـ58.
    12. راغب اصفهانی، حسین (1412)، المفردات فی غریب القرآن، دار العلم ـ الدار الشامیة، دمشق.
    13. ریچلز، جیمز (1389)، فلسفۀ اخلاق، ترجمه: آرش اخگری، انتشارات حکمت، تهران، چاپ دوم.
    14. ساروخانی، باقر (1370)، دایرةالمعارف علوم اجتماعی، انتشارات کیهان، تهران، چاپ اول.
    15. سلیمان میگونی، معصومه و محمد سعیدی‌مهر (1396)، «نسبت نظریۀ اخلاقی خواجه نصیر و نظریات هنجاری فلسفۀ اخلاق معاصر با تأکید بر اخلاق فضیلت‌محور»، دوفصلنامۀ اخلاق وحیانی، شمارۀ 12، ص97ـ119.
    16. سلیمانی، محمد (1390)، نقش الگوها در تربیت انسان، انتشارات ضریح آفتاب، مشهد، چاپ اول.
    17. شاملی، عباسعلی (1386)، مجموعه مقالات تربیت اخلاقی، دفتر نشر معارف، قم، چاپ اول.
    18. شهریاری، روح‌الله (1393)، «جنگ روانی در عصر علوی»، ماهنامۀ اطلاع‌رسانی پژوهشی‌آموزشی مبلغان، شمارۀ 177، ص 35.
    19. صادقی، هادی؛ و محمدامین خوانساری (1395)، «دیگرگروی اخلاقی: منظری قرآنی»، پژوهشنامۀ اخلاق، شمارۀ32، ص7ـ36.
    20. صفایی حائری، علی (1385)، روش برداشت از نهج البلاغه، انتشارات لیلة القدر، قم، چاپ اول.
    21. فرانکنا، ویلیام کی (1376)، فلسفۀ اخلاق، ترجمه: هادی صادقی، انتشارات طه، قم، چاپ اول.
    22. کاپلستون، فردریک چارلز (1380)، تاریخ فلسفه (یونان و روم)، ترجمه: جلال‌الدین مجتبوی، انتشارات علمی و فرهنگی و انتشارات سروش، تهران، چاپ چهارم.
    23. گلدارد، دیوید (1392)، مفاهیم بنیادی و مباحث تخصصی در مشاوره: آموزش مهارت‌های خرد در مشاورۀ فردی، ترجمه: سیمین حسینیان، انتشارات کمال تربیت، تهران، چاپ شانزدهم.
    24. گنسلر، هری جی (1389)، درآمدی جدید به فلسفۀ اخلاق، ترجمه: حمیده بحرینی، انتشارات آسمان خیال، تهران، چاپ سوم.
    25. مجلسی، محمدباقر (1404)، بحار الانوار، الوفا، بیروت.
    26. مجلسی، محمدتقی (1406)، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه(ط ـ القدیمه)، مؤسسۀ فرهنگی اسلامی کوشانبور، قم، چاپ دوم.
    27. محمدی پویا، فرامرز؛ و خسرو باقری (1390)، تبیین مؤلفه‌ها و مصادیق عبودیت از منظر نهج البلاغه، اولین همایش ملی نهج البلاغه و علوم انسانی.
    28. مصباح یزدی، محمدتقی (1384)، آموزش عقاید (دورۀ سه‌جلدی در یک مجلد)، چاپ و نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، چاپ هفدهم.
    29. ــــــــــــــــــــــــ (1388)، فلسفۀ اخلاق، تحقیق و نگارش: احمدحسین شریفی، سازمان تبلیغات اسلامی شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، تهران، چاپ چهارم.
    30. ــــــــــــــــــــــــ (1391الف)، اخلاق در قرآن، مؤسسۀ آموزشی پژوهشی امام خمینی;، قم، چاپ پنجم.
    31. ــــــــــــــــــــــــ (1391ب)، رهتوشه: پندهای پیامبر6 به ابوذر، تحقیق و نگارش:‌ کریم سبحانی، مؤسسۀ آموزشی پژوهشی امام خمینی;، قم، چاپ ششم.
    32. ــــــــــــــــــــــــ (1394)، نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، تحقیق و نگارش: احمدحسین شریفی، مؤسسۀ آموزشی پژوهشی امام خمینی;، قم، چاپ پنجم.
    33. معلمی، حسن (1384)، فلسفۀ اخلاق، مرکز جهانی علوم اسلامی، قم، چاپ اول.
    34. هالینگ دیل، رجینالد جان (1387)، تاریخ فلسفۀ غرب، ترجمه: عبدالحسین آذرنگ، انتشارات ققنوس، چاپ هفتم، تهران.