سنت استحکام و بـﻬره‌وری: قاعدۀ اخلاقی در اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه اصفهان

چکیده

مسئلۀ این مقاله، سنت استحکام همچون اصلی اخلاقی در اسلام است . این مفهوم چه رابطه‌ای با مفهوم نوپدید بهره‌وری دارد و ملزومات آن چیست؟ منابع حدیثی و تاریخی کهن و معتبر شیعه و سنی موافق‌اند که سنت اتقان و استحکام، ریشه در تعالیم پیامبر و خاندانش دارد. این تعالیم در روایات اسلامی با عنوان‌های«اتقان، اِحکام، اثبات و احسان‌العمل»، بارها گوشزد شده است. تحلیل این مفاهیم نشان می‌دهد که به واژۀ «بهره‌وری»، نزدیکی معنایی بسیاری دارند؛ زیرا یکی از تعریف‌های بهره‌وری، برآیند دو عنصر «کارایی و اثربخشی» است. اثربخشی به مفهوم انجام دادن کار نیک است و کارایی، کار نیک را نیک انجام دادن است. این عناصر را کاملاً در معنای عناوین بالا می‌توان درک کرد؛ افزون‌بر آن‌دو، مفهوم پایداری و دوام عمل نیز عنصر سوم در تعریف بهره‌وری است که باز در مدلولِ عناوین چهارگانۀ بالا وجود دارد؛ عنصری که در جای خود، سنتی از سنت‌های انسان‌ساز پیامبر خدا ص است. در این روایات، روایات کسب‌وکار و تجربه‌های سودمند بشری، موضوعاتی به چشم می‌خورند که از آن‌ها می‌توان به زمینه‌ها و عناصر مکمل بهره‌وری و محکم‌کاری یاد کرد. این عناصر عبارت‌اند از: احیا و نهادینه کردن سنت بهره‌وری؛ تغییر نگرش به جایگاه قدسی کار و درآمد در اسلام؛ دوراندیشی در معیشت و کار؛ بهره‌مندی از تجربۀ خود و دیگران؛ مشورت، کاردانی، تخصص و دانشوری. نتیجۀ مهم بحث دربارۀ استحکام و رابطۀ آن با بهره‌وری، آن است که استحکام و اتقان عمل، یکی از آموزه‌های مهم اخلاق کاربردی در اسلام است و به‌دلالت روایات اسلامی باید آن را همچون فرهنگ و سنت فراگیر پذیرفت و مطالعه کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Firmness and Productivity Tradition: an Ethical Rule in Islam

نویسنده [English]

  • hossein azizi
Assistant Professor at Isfahan University
چکیده [English]

The subject matter of this paper is the tradition of firmness as a moral principle in Islam. What is the relationship between this concept and the modern concept of productivity and what are its implications? Shia and Sunni authoritative historical and Hadith sources agree that the tradition of strength and firmness is rooted in the teachings of the Prophet (PBUH) and his household (PBUT). These teachings have been repeatedly mentioned in Islamic traditions with titles like "strength, solidity, stableness and good-doing". An analysis of these concepts suggests that they have semantic affinity with "productivity," because productivity is defined as the outcome of "efficiency and effectiveness." Effectiveness means to do good things, and efficiency means to do good things well. These elements can be fully understood in the meanings of the above titles. In addition, the concept of durability and stability of the action is also the third element in the definition of productivity, which is again included in the implications of aforementioned titles; an element which in its place is one of the educational traditions of the Prophet (PBUH). In these Hadiths, i.e. Hadiths about business and beneficial human experiences, there are issues that can be considered as areas and complementary elements of productivity and firmness. These elements include: restoring and institutionalizing the productivity tradition; changing attitudes toward the sacred position of work and income in Islam; prudence and foresight in livelihood; Taking advantage of one’s own experience and others’; consulting, specialization, practical abilities. The important result of the discussion of firmness and its relationship with productivity is that the firmness and strength of practice is one of the important teachings of applied ethics in Islam, and, according to Islamic sources, it should be accepted and studied as an inclusive culture and tradition.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islam
  • Productivity
  • firmness
  • Tradition
  • moral principle

مراجع

قرآن کریم.
ابن ابی شیبه، ابوبکر عبدالله بن محمد (1988)، المصنف، ضبطه و علق علیه الاستاد سعید لحام، دارالفکر، بیروت.
ابن ابی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله‏(1404)، شرح نهج‌البلاغه، مصحح، محقق ابراهیم محمد ابوالفضل، مکتبه آیه الله المرعشی النجفی، قم.
ابن حنبل، احمد(بی تا)، المسند، دارصادر، بیروت.
ابن سعد، محمد(بی تا)، الطبقات الکبرى، دار صادر، بیروت.
ابن عبدالبر، ابوعمر یوسف القرطبی(2000)، الاستذکار، تحقیق سالم محمد عطا، محمد علی معوض، دار الکتب العلمیة، بیروت.
الترمذی، ابوعیسی محمد بن عیسی،(1983) السنن، حققه و صححه عبدالوهاب عبدالطیف، دارالفکر، بیروت.
الهیثمی، علی بن ابی بکر(1988)مجمع الزوائد، دار الکتب العلمیه، بیروت.
الهیثمی، علی بن ابی بکر(1421)، جامع بیان العلم وفضله، تصحیح مسعد عبدالمجید السعدی، دار الکتب العلمیه، بیروت.
ابن عدی، عبدالله(1988)، الکامل فی ضعفاء الرجال، تحقیق سهیل زکار، دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، بیروت.
ابن عساکر(1415)، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق علی شیری،دارالفکر، بیروت.
ابن ماجه، محمد بن یزید القزوینی(بی تا)، السنن، تحقیق وترقیم وتعلیق محمد فؤاد عبد الباقی، دار الفکر ،بیروت.
ابن منظورابن منظور، محمد بن مکرم، 1414، لسان العرب، دار صادر، بیروت .
أبو داود، ابن الأشعث السجستانی(1990)، السنن، تحقیق وتعلیق سعید محمد اللحامدار، دار الفکر للطباعة والنشر، بیروت.
ابویعلی، الموصلی(1988)،المسند، تحقیق حسین سلیم أسد، دار المأمون للتراث، بی جا.
الامدی، عبد الواحد بن محمد التمیمی(1410)، غررالحکم ودرر الکلم، تحقییق و تصحیح سید مهدی رجائی، دار الکتاب الاسلامی، قم.
البرقى، احمد بن محمد بن خالد(1371)، المحاسن، دار الکتب الإسلامیة، قم.
التمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد(1410)، غرر الحکم و درر الکلم، دار الکتاب الإسلامی، قم.
الجوهری، اسماعیل بن حماد(1978)، الصحاح، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، دارالعلم للملایین، بیروت.
الحطاب الرعینی(1995)، مواهب الجلیل، ضبطه وخرج آیاته وأحادیثه الشیخ زکریا عمیرات، دار الکتب العلمیة، بیروت.
الحلی، جمال الدین حسن بن یوسف(1414)، تذکره الفقهاء، موسسه ال البیت، قم.
الدارمی، عبدالله بن بهرام(1349)، السنن، بعنایة محمد أحمد دهمان، مطبعة الاعتدال، بیروت و دمشق.
الراغب االاصفهانی،حسین بن محمد، 1374، مفردات الفاظ القران،مرتضوی، تهران.
الری شهری، محمد(1416)، میزان الحکمة، دار الحدیث ، قم.
الزبیدی، محب الدین السید مرتضی الحسین(1414)، تاج العروس، تحقیق علی شیری، دارالفکر، بیروت.
السیوطی، جلال الدین، الجامع الصغیر، دار الفکر، 1981م، بیروت.
الشاهرودی، محمود(1423)، موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت علیهم السلام، با همکاری جمعى از پژوهشگران، قم.
الشربینی، خطیب محمد بن احمد(بی تا)، مغنی المحتاج، علی متن المنهاج، دار إحیاء التراث العربی، بیروت.
الشریف الرضی، محمد بن حسین(1414)، نهج البلاغه، تحقیق صبحی صالح، هجرت، قم.
الشهید الثانی، زین الدین بن علی بن احمد(1368)، منیة المرید، تحقیق رضا المختاری، مکتب الإعلام الإسلامی،قم.
الصدوق، الشیخ محمد بن على بن بابویه(1362)، الخصال، جامعه مدرسین، قم.
الصدوق، الشیخ محمد بن على بن بابویه(1376)، الامالی، انتشارات کتابچی، تهران.
الصدوق، الشیخ محمد بن على بن بابویه(1406)، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، دار الشریف الرضی، قم.
الصدوق، الشیخ محمد بن على بن بابویه(1378)، عیون أخبار الرضا علیه السلام، نشر جهان، تهران.
الصدوق، الشیخ محمد بن على بن بابویه(1413)، من لا یحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامى،قم.
الصنعانی، عبد الرزاق(بی تا)، المصنف، تحقیق وتخریج وتعلیق حبیب الرحمن الأعظمی، منشورات المجلس العلمی، بی جا.
الطبرانی، سلیمان بن احمد(1995)، المعجم الأوسط، دار الحرمین للطباعة والنشر والتوزیع، القاهره.
الطبرانی، سلیمان بن احمد(بی تا)، المعجم الکبیر، تحقیق وتخریج حمدی عبد المجید السلفی، دار إحیاء التراث العربی، القاهره.
الطبری، محمد بن جریر(بی تا)، المنتخب من ذیل المذیل، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت.
الطوسى، محمد بن الحسن(1407)، تهذیب الأحکام، تحقیق خرسان، دار الکتب الإسلامیه، تهران.
الطوسى، محمد بن الحسن(بی تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، دار إحیاء التراث العربی، بیروت.
العاملى، محمد بن حسن الحر(1409)، تفصیل وسائل الشیعه، مؤسسة آل البیت، قم.
الفراهیدی:خلیل بن احمد،،1406،کتاب العین، هجرت، قم.
الفیروزآبادی، مجدالدین محمد بن یعقوب(1415ا)، القاموس المحیط، دار الکتب العلمیه، بیروت.
الفیومی، احمد بن محمد بن علی(1928)، المصباح المنیر، المطبعه الامیریه، القاهره.
قاضی نعمان بن محمد تمیمی مغربی(1996)، المجالس و المسایرات، تحقیق حبیب الفقی و همکاران،دارالمنتظر، بیروت.
الکلینی، محمد بن یعقوب(1363)، الکافی، تصحیح و تعلیق، علی أکبر الغفاری، دار الکتب الإسلامیه، تهران.
الماوردی، أبو الحسن علی بن محمد بن حبیب الماوردی(2000)‏، ادب الدین و الدنیا، تصحیح محمد کریم الراجح، دار و مکتبه الهلال، بیروت.
المظفر، محمد رضا(بی تا)، المنطق، موسسه النشر الاسلامی، قم.
مفید، محمد بن محمد(1413)، الأمالی، کنگره شیخ مفید،قم.
المناوی، عبدالرؤوف(1994)، فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، تصحیح أحمد عبد السلام، دار الکتب العلمیة، بیروت.
النسائی، احمد بن علی بن شعیب(1991)، السنن الکبرى، تحقیق عبد الغفار سلیمان البنداری، الکتب العلمیة، بیروت.
النووی، یحیی بن شرف(1991)، ریاض الصالحین، دار الفکر المعاصر، دار الفکر المعاصر، بیروت.
النووی، یحیی بن شرف(1987)، شرح مسلم، دار الکتاب العربی، بیروت، دارالکتاب العربی، بیروت
النیسابوری، مسلم بن حجاج(بی تا) ، الصحیح ،دار الفکر، بیروت.
الهیثمی، نور الدین علی بن ابی بکر(1408)، مجمع الزوائد، بیروت، دار الکتب العلمیة، بیروت.

ب. فارسی

ابن‏مقفع، عبدالله بن دادویه(1383)، کلیله و دمنه، ترجمه نصرالله منشی، تحقیق و تصحیح مجتبی مینوی ، انتشارات امیر کبیر، تهران.
بافکار، حسین(1384)، بهره‌وری در پرتو اسلام، مرکز پژوهش‌های صداوسیما، قم.
جاسبی، عبدالله و همکاران(1374)،« نگرش نظام گرا به مفاهیم بهره‌وری و به‌کارگیری آن در اندازه گیری بهره‌وری سیستم ها»، مجله آینده پژوهی مدیریت، ش26، ص 63-92.
جوادی آملی، عبدالله(1394)، مفاتیح الحیاة، موسسه إسراء، قم.
ایران زاده،سلیمان، محمد خلیلی(1387)، مدیریت بهره‌وری  وکیفیت، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز.
حکیمی، محمدرضا و همکاران(1384)، الحیاة، ج5 ، ترجمه احمد آرام، إنتشارات دلیل ما، قم.
حکیمی، محمدرضا و همکاران(1394)، الحیاة، ج12، إنتشارات دلیل ما، قم.
دورانت، ویلیام جیمز و آریل(1378)، تاریخ تمدن، ترجمه گروهی از مترجمان، انتشارات علمی وفرهنگی، تهران.
طباطبائی، محمد حسین علامه(1387)، تعالیم اسلامی، به کوشش سید هادی خسروشاهی ، بوستان کتاب، قم.
مطهری، مرتضی(1383)، مجموعه آثار، انتشارات صدرا، تهران.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (برگرفته از:http://www.parliran.ir/)
قجری، محمد مهدی(1388،)، «محکم کاری در اسلام»، مجله مبلغان، ش114، ص 80-93.
قرشی، علی اکبر(1371)، قاموس قرآن‏،  دار الکتب الاسلامیه‏، تهران‏ .
ماشین چیان، محمد، 1396، «نخستین جلوۀ سرمایه‌داری در صدر اسلام»، مجله الکترونیکی حوزه اندیشه، ش49 .
مبینی، مهدی(1387)، «نگاهی به مفهوم بهره‌وری»، مجله حدیث زندگی، پیاپی40، ص6-11.

ج. سایت‌ها

http://www.tccim.ir/News
https://bourgeois.ir/tag/
http://www.leader.ir/fa/speech/11588.
http://www.satba.gov.ir/fa/aboutorganization/introduction
http://www.parliran.ir/
http://www.nipo.gov.ir/Portal/View/Page.aspx?PageId=ebce1541-4cde-4936-99d9 dda5906e2a19&t=41

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار