ساختار انسان‌شناسی سلوکی در سنت دینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

از مهم‌ترین مبانی اخلاق اسلامی و عرفان عملی، انسان‌شناسی است. درسنت دینی و از حیث سلوکی می‌توان برای انسان‌شناسی ساختار خاصی ترسیم نمود. حقیقت قلبی که هویت ملکوتی انسان است، از وجه الهی تا وجه جسمانی امتداد یافته و دو منطقۀ نفسانی و روحانی دارد. هریک از این‌دو منطقه نیز دو صنف جنود به‌معنای جنود خصالی و دو گونه اطوار به‌معنای مراتب نفس دارند. منطقۀ نفسانی، منطقۀ سفلای حقیقت قلبی است که امیال حسی و نفسی بر آن حاکم‌اند، در آن جنود جهلی قرار دارد و دو طور طبعی و نفسی، یعنی نفس نباتی و حیوانی استقرار یافته‌اند. منطقۀ روحانی که منطقۀ علیای حقیقت قلبی است و با خدای صمد ارتباط مستقیم دارد، در آن جنود عقلی قرار داشته و دو طور روح و سرّ، یعنی نفس قدسی و نفس الهی، نیز در آن استقرار یافته‌اند. البته مرکز این حقیقت و مرز این‌دو منطقه، طور عقل و قلب‌اند که دو حیث یک طورند.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Structure of Disciplinary Anthropology in Religious Tradition

نویسنده [English]

  • Ali Fazli
Associate Professor, Islamic Research Institute for Culture and Thought, Tehran, Iran
چکیده [English]

Anthropology is among the basics of Islamic ethics and practical mysticism. In religious tradition and in terms of discipline, anthropology could be depicted with a certain structure. Heartfelt truth, which is the man’s heavenly identity, extends from divine to bodily dimension and has two realms: sensual and spiritual. Each of these two realms have also two kinds of hosts, i.e. characteristic hosts, and two kinds of modes, i.e. levels of soul. Sensual realm is the lower realm of heartfelt truth, which sensual desires govern it, hosts of ignorance dwell in it, and the two natural and sensual modes, i.e. vegetative and pugnacious soul, reside in it. Spiritual realm is the upper realm of heartfelt truth, which has direct communication with God, hosts of reason dwell in it, and the two modes of spirit and mystery, i.e. holly and divine soul, reside in it. Indeed, the center of this truth and the border of these two realm are the modes of reason and heart, which are two respects of a same mode.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Heartfelt Truth
  • Sensual Realm
  • Spiritual Realm
  • Hosts of Reason
  • Hosts Of Ignorance
  • Human Modes
ابن‌سینا (۱۳۶۳)، طبیعیات شفاء، تصحیح و تقدیم ابراهیم مدکور، انتشارات ناصر خسرو، تهران.
ابن دباغ انصاری (بی تا) ، مشارق انوار القلوب و مفاتح اسرار الغیوب، تحقیق هلموت ریتر، بیروت، دارصاد.
ابن منظور (۱۴۰۸) لسان العرب، نسق و تعلیق علی سیری، دار احیاء الثراث العربی، بیروت.
شیخ‌صدوق، ابو جعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه (بی تا)، من لایحضره الفقیه، تحقیق علی اکبر غفاری، موسسه ال الاسلامی، قم.
شیخ‌صدوق، ابو جعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه (۱۳۶۱)، معانی الاخبار، تحقیق علی اکبر غفاری، مؤسسه ال الاسلامی، قم.
شیخ‌صدوق، ابو جعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه (۱۴۰۳)، خصال، تحقیق علی اکبر غفاری، مؤسسه ال الاسلامی، قم.
ابوطالب مکی، محمد بن علی بن عطیة حارثی (۱۴۱۷)، قوت القلوب فی معامله المحبوب، ضبط و تصحیح باسل عیون السود، دارالکتب العلمیه، بیروت.
امام خمینی; (۱۴۱۷)؛ التعلیقه علی الفوائد الرضوی؛ مؤسسه آثار نشر امام خمینی، تهران.
پاینده، ابوالقاسم، (بی تا) نهج الفصاحه؛ نشر دنیای دانش، تهران.
جامی، عبدالرحمن (۱۳۷۳)، لوایح، تصحیح و مقدمه و توضیحات یان ریشار، انتشارات اساطیر، تهران.
جمعی از نویسندگان (۱۴۱۴)؛ شرح المصطلاحات الفلسفیه؛ نشر مجمع البحوث الاسلامیه، مشهد.
حسن زادة آملی، حسن، (۱۳۷۲) هزار و یک نکته، مرکز فرهنگی رجاء، تهران.
رازی، فخرالدین (۱۴۱۱)؛ المباحث المشرقیه؛ نشر بیدار، قم.
سبزواری؛ ملاهادی (۱۳۷۲)؛ شرح دعاء الصباح؛ مصحح و محقق نجفقلی حبیبی؛دانشگاه تهران.
سلمی، ابو عبد الرحمن (۱۴۲۱) ، حقائق التفسیر، تحقیق سید عمران، دارالکتب العلمیه، بیروت.
سلمی، ابو عبدالرحمن، (۱۴۱۹) طبقات الصوفیه، تحقیق و تعلیق مصطفی عبدالقادر عطا، دارالکتب العلمیه، بیروت.
صالح عظیمه (۱۳۸۰)؛ معنا شناسی واژگان قرآن، ترجمۀ سید حسین سیدی؛ انشارات آستان قدس رضوی. مشهد.
صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم معروف به ملاصدرای شیرزای (۱۴۱۹)، مفاتیح الغیب، تعلیقات ملاعلی نوری و تقدیم محمد خواجوی، مؤسسه التاریخ العربی، بیروت.
صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم معروف به ملاصدرای شیرزای (۱۳۸۳)، شرح الاصول الکافی، تعلیق ملاعلی نوری، تصحیح محمد خواجوی، تقدیم علی عابدی شاهرودی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، بیروت.
صدرالمتألهین (بی‌تا)؛ ایقاظ النائمین؛ محقق و مصحح محسن مزیدی؛ نشر انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، تهران.
صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم معروف به ملاصدرای شیرزای (۱۹۸۱)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه (اسفار)، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
صدرالمتألهین (۱۴۱۹)، مفاتیح الغیب، تعلیقات ملا علی نوری و تقدیم محمد خواجوی، مؤسسه التاریخ العربی، بیروت.
طباطبایی، محمد حسین،(۱۳۹۳) المیزان، مؤسسه الاعلمی، بیروت.
عاملی، شیخ بهاء الدین (۱۴۰۳)، کشکول، تحقیق محمد کرمی؛ نشر اعلمی، بیروت.
غزالی، ابوحامد (بی تا)، احیاء علوم‌ الدین، تصحیح عبدالرحیم بن حسین حافظ عراقی، دارالکتاب العربی، بیروت.
غزالی، ابوحامد (۱۴۱۶)، مجموعه رسائل؛ رسالة اللدنیه، دارالفکر، بیروت.
فضلی، علی (1389)، علم سلوک، نشر معارف، قم.
فضلی، علی (1394) «تبیین انسان شناختی حقیقت قلبیه و لطیفۀ قلبیه از نگاه عرفان اسلامی»، حکمت اسرا، سال هفتم، شماره 23، ص 117-124.
فرغانی، سعیدالدین (۱۳۸۶)، منتهی المدارک، تحقیق و تصحیح وسّام الخطاوی، انتشارات مطبوعات دینی، قم.
فرغانی، سعیدالدین، (۱۳۷۹) مشارق الدراری، مقدمه سید جلال الدین آشتیانی، دفتر تبلیغات حوزة علمیه، قم.
فیض کاشانی (۱۴۲۳)، الحقایق فی محاسن الاخلاق، دارالکتب الاسلامیه، قم.
قاضی سعید قمی (۱۳۸۱)؛ الاربعینات؛ میراث مکتوب، بیروت.
قونوی، صدرالدین (۱۳۷۵)، نفحات الهیه، تصحیح محمد خواجوی، نشر مولی، تهران.
قونوی، صدرالدین (۱۳۷۲)، شرح الاربعین حدیثاً، تحقیق و تعلیق حسن کامل ییلماز، انتشارات بیدار، قم.
قمی، عباس (۱۳۷۷)، مفاتیح الجنان، تصحیح حسین استاد ولی، ترجمة موسوی دامغانی، انتشارات علامه، قم.
کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۲۵)، اصول کافی، دارالاسوه، تهران.
کلینی، محمد بن یعقوب، (1388)، کافی، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
مازندرانی، ملاصالح (۱۳۸۲)، شرح اصول کافی؛ محقق و مصحح ابوالحسن شعرانی؛ نشر مکتبه اسلامیه، تهران.
مجلسی، محمد باقر (۱۴۰۳)، بحار الانوار، دار احیاء التراث، بیروت.