مصلحت و مفسده و حسن و قبح؛ این همانی یا تباین؟

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد مدرسی معارف اسلامی (رشته اخلاق اسلامی) موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)

2 دانش آموخته دکترای مبانی نظری اسلام، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) و استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم.

چکیده

«مصلحت و مفسده» در اصطلاح فقهی، مبدا تشریع احکام شرعیه است؛ در مقابل، «حسن و قبح» مفاهیمی‌اند که دارای سابقه­ای طولانی‌تر هستند و در علوم مختلف کاربرد دارند؛ معانی متفاوتی از قبیل کمال و نقص، موافقت و مخالفت با غرض، استحقاق مدح و ذم و ثواب و عقاب. نسبت میان این دوسنخ از مفاهیم بنیادی، یکی از مسائل مهم در دانش اصول فقه است. شیخ محمد حسین غروی اصفهانی (در این مقاله= محقق اصفهانی)، یکی از اصولیون معاصر شیعه است که به این همانی «مصلحت و مفسده» با «حسن و قبح» معتقد بود وسید محمدباقر صدر (در این مقاله= شهید صدر) دیگر اندیشمند معاصر شیعی است که به تباین این مفاهیم با یکدیگر باور داشت. این مقاله تلاش کرده تا با تبیین و بررسی دیدگاه این دو دانشمند، رابطه­ی این دو سنخ مفاهیم را با روشی انتقادی-تحلیلی مورد بررسی قرار داده و با ارائه تعریف برگزیده از حسن و قبح که بیان­گر رابطه ضرورت بالقیاس بین فعل و نتیجه­ی آن است، نوعی از این‌همانی «حسن و قبح» و «مصلحت و مفسده» را تایید و اثبات کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

expediency and corruption and good and bad; unity or contrast

نویسندگان [English]

  • Mohammadhasan Samooei 1
  • Seyed Mustafa Hosseini Nasab 2
1 The student of MA in the field of education the practitioner of ethics in the Emam Khomeini institute
2 Ph.D. in theoretical foundations of Islam, Imam Khomeini Research Institute & professor of higher levels at Howzah Qom.
چکیده [English]

Expediency and corruption in the term is the base of legislating Sharia rules. On the other hand, beauty and ugliness are concepts that have a long history in various sciences, and different meanings such as perfection and imperfection, agreement and disagreement with intent, deserving of praise and blame, reward and punishment have been considered for them. In the science of principles of jurisprudence, this question has been raised that what is the relationship between expediency and corruption as the basis of Sharia rulings with good and bad. Mohaghegh Esfahani believed that they are the same, and Martyr Sadr considered comparing these concepts with each other. This article aims to examine the relationship between these two types of concepts with a critical-analytical method. With the selected definition of good and bad, which expresses the relationship of necessity between the act and its result, we can understand the same thing between good and bad, expedient and corrupt.

کلیدواژه‌ها [English]

  • expediency
  • corruption
  • good
  • bad
  • inherent good and bad
  • intellectual good and bad
  • "

مراجع

  1. ابن سینا، حسین بن عبدالله (1375ق). الشفاء المنطق البرهان، قاهره: وزاره التربیه و التعلیم.
  2. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب، تصحیح احمد فارس صاحب الجوائب، جلد سوم، بیروت: دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
  3. ارسطو (بی‎تا). علم الاخلاق الی نیکوماقوس. ترجمه‎ی سانت هیلر بارتلمی و سید احمد لطفی، جلد اول، بیروت: دار صادر.
  4. اشعری، ابوالحسن (بی‎تا). اللمع فی الرد علی اهل الزیغ و البدع، قاهره: المکتبه الازهریه للتراث.
  5. اصفهانی، محمدحسین (1374ق). نهایۀ الدرایۀ فی شرح الکفایۀ. جلد دوم و سوم، قم: سید الشهداء.
  6. اصفهانی نجفی، محمد تقی بن عبد الرحیم (1429ق). هدایه المسترشدین. جلد دوم، قم: موسسه النشر الاسلامی.
  7. القوشجی، علی بن محمد (بی‎تا). شرح تجرید العقائد، بی‎جا: منشورات رضی بیدار عزیزی.
  8. انصاری، مرتضی (1419ق). فرائد الاصول. جلد اول، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  9. حلی (علامه)، حسن بن یوسف (بی‎تا). کشف المراد. ترجمه‎ی ابوالحسن شعرانی، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
  10. حلی (محقق)، جعفر بن حسن (1403ق). معارج الاصول. قم: موسسه آل البیت علیهم السلام.
  11. سند، محمد (1380). گزاره‎های اخلاقی از سقراط تا علامه طباطبایی، نگارش مصطفی اسکندری، تهران: مهراندیش.
  12. شریفی، احمد حسین (1388). خوب چیست بد کدام است؟. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره.
  13. صدر، محمد باقر (1417ق). بحوث فی علم الاصول. تقریر سید محمود هاشمی شاهرودی، جلد اول و چهارم، قم: دائرۀ المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام.
  14. طباطبایی، محمدحسین (1403ق). المیزان فی تفسیر القرآن، ج. 15، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
  15. طوسی، خواجه نصیر الدین (1416ق). قواعد العقائد، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
  16. علم الهدی (سید مرتضی)، علی بن الحسین (بی‎تا). الذریعۀ الی اصول الشریعۀ. جلد اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  17. غزالی، محمد (1417ق). المستصفی فی علم الاصول، ج1، بیروت: موسسه الرساله.
  18. فخر رازی، محمد بن عمر (1411ق). المحصل، قاهره: مکتبة دار التراث.
  19. فیومی، احمد بن محمد مقری (بی‎تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، جلد دوم، قم: منشورات دار الرضی.
  20. لاهوتیان، حسن و بهروز محمدی منفرد (1399)، واکاوی مناسبات حسن و قبح و مصلحت و مفسده مبتنی بر رویکرد شهید صدر، پژوهش‎های اصولی، سال هفتم، شماره24، صص. 144-121، قم: انتشارات مدرسه ولیعصر عجل الله تعالی فرجه الشریف.
  21. لاهیجی (محقق)، ملا عبد الرزاق (1377ق)، گوهر مراد، تهران: انتشارات کتابفروشی اسلامیه.
  22. مصباح یزدی، محمد تقی، (1394). فلسفه اخلاق، تصحیح احمدحسین شریفی، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره.
  23. مصباح یزدی، محمد تقی، (1391)، آموزش فلسفه. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره.
  24. مظفر، محمد رضا، (1430ق)، اصول الفقه. جلد دوم و سوم، قم: موسسۀ النشر الاسلامی.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار